Hạ gục chiếc máy bay Mỹ thứ 400 trên bầu trời Hà Nội

Tháng 2/1965, trong chuyến thăm chính thức của Thủ tướng Liên Xô Kosygin tới Việt Nam, lãnh đạo hai nước đạt được thoả thuận về việc Liên Xô viện trợ vũ khí tên lửa phòng không và cử đoàn chuyên gia sang giúp Việt Nam huấn luyện bộ đội tên lửa.

Trung tuần tháng 4/1965, những chuyên gia Liên Xô đầu tiên cùng với khí tài tên lửa phòng không có mặt ở Hà Nội, sau hành trình đường sắt Liên Xô - Trung Quốc - Việt Nam. Tại khu vực đồn điền Mỏ Chén (nay thuộc huyện Thạch Thất, Hà Nội) hình thành một Trung tâm huấn luyện vũ khí tên lửa. Các chuyên gia Liên Xô khẩn trương bắt tay vào nhiệm vụ huấn luyện kỹ thuật cho bộ đội Việt Nam. 

Tiểu đoàn 63, Trung đoàn tên lửa 236, đơn vị ra quân đánh thắng trận đầu, bắn rơi chiếc máy bay F4 (người đứng là ông Nguyễn Văn Thân).

Ngày 1/5/1965, tại Mỏ Chén đã diễn ra Lễ công bố quyết định thành lập Trung đoàn 236 - Trung đoàn tên lửa phòng không (TLPK) đầu tiên của Việt Nam. Trung tuần tháng 6/1965, Quyền Trung đoàn trưởng Trần Nhẫn trực tiếp báo cáo kết quả huấn luyện chiến đấu lên Đại tướng Võ Nguyên Giáp, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng. Đại tướng phổ biến quan điểm của Quân ủy Trung ương là khẩn trương hoàn thành nhiệm vụ huấn luyện, sáng tạo trong học tập, nhanh chóng nắm bắt, làm chủ kĩ thuật, vũ khí, khí tài để ra quân đánh thắng.

Trận đánh đầu tiên của Bộ đội tên lửa được thực hiện bởi Trung đoàn 236. Lần ra quân đánh trận đầu, lực lượng trực tiếp chiến đấu gồm: Sở Chỉ huy Trung đoàn, các tiểu đoàn hoả lực (D63 và D64) triển khai chiến đấu trên cùng địa bàn huyện Bất Bạt, tỉnh Sơn Tây (nay thuộc huyện Ba Vì, Hà Nội). Toàn bộ cơ quan tham mưu chính trị, hậu cần, sản xuất đạn tên lửa, kỹ thuật của Trung đoàn đều được huy động vào trận đánh mở màn này.

Đại tá Quách Hải Lượng (bên phải) và Đại tá Nguyễn Văn Thân, những người góp mặt trong chiến công đầu của Bộ đội tên lửa. Ảnh: D.H.

Bộ Tư lệnh Quân chủng tổ chức Sở chỉ huy tiền phương bên cạnh Sở chỉ huy Trung đoàn 236, tại thôn Phù Thiên, huyện Bất Bạt (nay thuộc Ba Vì, Hà Nội). Tư lệnh Phùng Thế Tài, Chính ủy Đặng Tính và Phó Tư lệnh Đỗ Đức Kiên trực tiếp chỉ đạo, chỉ huy trận đánh... Các chuyên gia Liên Xô luôn tận tình giúp đỡ và trực tiếp tham gia chiến đấu để bảo đảm chắc thắng 100% trận đầu ra quân của Bộ đội tên lửa Việt Nam. Thời gian lặng lẽ trôi qua. Từ vị chỉ huy cao nhất đến chiến sĩ đều hồi hộp chờ thời cơ khai hoả. Và thời khắc lịch sử đã điểm vào ngày 24/7/1965…

Một trong những người trực tiếp tham gia trận đánh này là Đại tá Quách Hải Lượng (1929-2013), nguyên Trưởng phòng tác chiến Quân chủng PKKQ. Trong dịp kỉ niệm 40 năm chiến thắng Điện Biên Phủ trên không (tháng 12/2012), ông đã dành cho chúng tôi cuộc trao đổi thú vị về trận đánh đầu tiên của Bộ đội tên lửa phòng không. Vị đại tá già xúc động nhớ lại: Sau thời gian dài căng thẳng chờ địch, chúng tôi bỗng trải qua cảm giác nhẹ nhõm và rất tự tin...

Vào trận đánh, ngồi ghế chỉ huy trưởng là đại tá Sưgankốp, Quyền Trung đoàn trưởng Trần Nhẫn ngồi sát bên cạnh, liền đó là Chính ủy Phạm Đăng Ty. Lực lượng Sĩ quan trực ban gồm Trưởng ban tác chiến, Thượng uý Nguyễn Đức Định; Phó ban tác chiến, Thượng uý Bùi Biếng; tôi là Thượng uý, Đội trưởng phiên dịch tiếng Nga. Kíp chiến đấu D63 có trung tá D trưởng Magiaép; Đại uý D trưởng Nguyễn Văn Thân; kíp chiến đấu D64 có Thiếu tá Ylinức; Đại uý Nguyễn Văn Ninh...

Khoảng 15h15 ngày 24/7/1965, cả Sở Chỉ huy Trung đoàn 236 như bừng tỉnh sau tiếng hô to của Thượng uý Đào Xuân Chiểu: Phát hiện máy bay địch đang bay dọc sông Đà, ở độ cao 7.000m. Báo động, tất cả vào cấp 1 sẵn sàng chiến đấu... Lúc này Sở chỉ huy gần như yên lặng, tiêu đồ di đường bay liên tục, thông báo đều cự li tiếp cận của máy bay địch...

Đại tá Sưgankốp cầm chặt ống nghe nói, trực tiếp liên lạc và ra các khẩu lệnh chiến đấu. Tôi dịch theo, giọng to rõ ràng. Đúng 15h25, có 2 tiếng nổ xé trời, Tiểu đoàn hoả lực 63 đã phóng 2 quả đạn gián cách 6 giây. Liền sau đó lại có 2 tiếng nổ lớn của 2 quả đạn do Tiểu đoàn 64 bắn tiếp. Đúng lúc này Đại tá Sưgankốp đã nhận được báo cáo của trung tá Magiaép: Đã tiêu diệt mục tiêu... Các tham số toạ độ mục tiêu rơi được nhanh chóng đánh dấu lên bản tiêu đồ. Đây chính là chiếc máy bay thứ 400 của Mỹ bị bắn rơi trên bầu trời miền Bắc và là chiếc đầu tiên bị Bộ đội tên lửa tiêu diệt. Vị trí rơi chính xác của chiếc máy bay này thuộc xã Võ Miếu (huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ); bộ đội và dân quân địa phương đã bắt sống giặc lái là đại uý Richarge Polcon nhảy dù xuống một cánh rừng.

Giờ phút ấy vui sướng đến tột cùng. Ngay sau đó, Tư lệnh Phùng Thế Tài và các Cục phó Cục tác chiến Lê Văn Tri, Nguyễn Quang Tuyến giao nhiệm vụ cho chúng tôi đến ngay chỗ máy bay rơi và dặn: “Phải xách đuôi máy bay về!”. Tuy đã nắm được toạ độ máy bay rơi qua tiêu đồ, nhưng chúng tôi vẫn cho xe rẽ vào trận địa Tiểu đoàn 63 để hỏi thêm Trung tá Magiaép và Đại uý Nguyễn Văn Thân. Cả tiểu đoàn hoan hỉ trước chiến thắng giòn giã. Vừa gặp gỡ, mọi người ôm chầm lấy nhau; thật sự vui sướng về chiến công đầu tiên của Bộ đội tên lửa, về tình cảm và sự giúp đỡ của các chuyên gia Liên Xô...