Người dân ít được tham gia vào quy trình ngân sách

• Chỉ số công khai ngân sách năm 2019 của Việt Nam tăng 14 bậc
• Công khai ngân sách tỉnh: 50% tỉnh, thành vẫn “minh bạch thấp”
• Công khai ngân sách tới từng người dân bằng “tài liệu bỏ túi”

Trong 2 trụ cột của Chỉ số Công khai ngân sách tỉnh (POBI) năm 2019, trụ cột về minh bạch công khai ngân sách có nhiều tiến bộ vượt bậc so với các kỳ trước, song trụ cột về sự tham gia vẫn cho thấy tình trạng người dân ít được tham gia vào quy trình ngân sách. Đây là kết quả được công bố tại báo cáo chỉ số POBI, do Liên minh Minh bạch Ngân sách (BTAP) chủ trì, Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR) cùng Trung tâm Phát triển và Hội nhập (CDI) thực hiện, công bố sáng 8/7

Khảo sát POBI là khảo sát đầu tiên ở Việt Nam về mức độ công khai ngân sách tỉnh, được thực hiện lần đầu tiên vào năm 2017. Kết quả khảo sát là công cụ giúp các địa phương và cơ quan trung ương tham chiếu, đo lường mức độ công khai, minh bạch trong quản lý ngân sách Nhà nước tại các tỉnh. POBI cũng là công cụ hỗ trợ Việt Nam thực hiện cải cách hành chính và tài khoá tốt hơn, góp phần hoàn thành mục tiêu phát triển bền vững -SDG 16 về minh bạch, giải trình có sự tham gia của người dân.

Kết quả khảo sát POBI 2019 cho thấy chỉ số trung bình về công khai ngân sách tỉnh đạt 65.55 điểm trên tổng số 100 điểm quy đổi xếp hạng, cao hơn so với chỉ số trung bình đối với POBI 2018 là 51 điểm và POBI 2017 là 30.5 điểm. Điều này cho thấy mức độ công khai ngân sách Nhà nước của 63 tỉnh/thành phố năm 2019 đã cải thiện hơn so với năm 2017 và 2018. Tín hiệu đáng khích lệ là năm 2019, đã có 24 tỉnh công khai đầy đủ thông tin về ngân sách Nhà nước.

Chỉ số công khai ngân sách là công cụ giúp các tỉnh, thành phố có thể tham chiếu và đo đạc mức độ công khai, minh bạch trong quản lý ngân sách nhà nước.

Ngoài ra, có 27 tỉnh công khai tương đối và có 9 tỉnh công khai chưa đầy đủ. Đặc biệt có 3 tỉnh ít công khai là Hoà Bình, Đồng Tháp và Lạng Sơn. Như vậy, trong năm 2019 có 51 trong tổng số 63 tỉnh, thành có mức điểm trên trung bình, trong khi con số này trong năm 2018 chỉ là 31 tỉnh. Điều này cho thấy nỗ lực rõ rệt trong việc cải thiện công khai minh bạch ngân sách của các địa phương.

POBI 2019 tiếp tục cho thấy sự khác biệt giữa mức độ công khai ngân sách tỉnh của các vùng. Vùng Duyên hải Nam Trung Bộ và vùng Đông Nam Bộ là hai vùng có điểm xếp hạng POBI trung bình cao nhất, lần lượt là 77.16 và 73.81 điểm, tiếp theo đó là vùng Tây Nguyên (70.27 điểm) và Đồng bằng sông Hồng (68.24 điểm). Vùng Bắc Trung Bộ có số điểm trung bình thấp nhất trong 7 vùng địa lý, chỉ đạt 52.62 điểm, tiếp đó là Đồng bằng sông Cửu Long (58.7 điểm) và khu vực Trung du và miền núi Bắc Bộ với 63.5 điểm.

Dự toán ngân sách được HĐND tỉnh quyết định vẫn tiếp tục là nhóm tài liệu được công khai nhiều trong số các loại tài liệu ngân sách bắt buộc phải công khai, mặc dù chỉ có 58 tỉnh (92.06%) tỉnh có công khai tài liệu này, ít hơn 1 tỉnh so với kết quả trong POBI 2018. Tuy nhiên, báo cáo Tình hình thực hiện ngân sách tỉnh năm 2019 là loại tài liệu bắt buộc phải công bố công khai, thì qua khảo sát có tỷ lệ các tỉnh công khai thấp trong số các tài liệu tính điểm POBI.

Cụ thể, có 42/63 tỉnh thành (tương đương 66.67%) có công bố công khai loại tài liệu này. Tuy nhiên, số tỉnh công bố đúng hạn tăng từ 15 tỉnh (23.8%) trong khảo sát POBI 2018 lên 28 tỉnh (44.44%) năm 2019. Trong khi đó, báo cáo ngân sách công dân là tài liệu không bắt buộc công khai theo Luật NSNN 2015, nhưng cần phải công khai theo thông lệ tốt của quốc tế. Số lượng các tỉnh công bố báo cáo ngân sách công dân tăng từ 1 tỉnh trong kỳ khảo sát 2018 lên 14 tỉnh trong POBI 2019. Đáng lưu ý, trong năm 2019, danh mục dự án đầu tư công là tài liệu được các tỉnh công khai tương đối đầy đủ với 50 tỉnh công khai (tương đương với 79.37%) - cao hơn so với POBI 2018 (với 46 tỉnh, thành công bố loại tài liệu này).

Kết quả khảo sát POBI 2019 đối với trụ cột về sự tham gia của người dân cho thấy nhìn chung các tỉnh ít tạo điều kiện để người dân tham gia vào quy trình ngân sách. Số điểm quy đổi trung bình của 63 tỉnh, thành phố là 38.01 điểm. Trong đó, tỉnh Vĩnh Long đạt điểm số cao nhất với 90 điểm. Phú Yên và Thái Bình là 2 tỉnh có số điểm bằng nhau và là các tỉnh có số điểm thấp nhất cả nước (10 điểm).

Theo đánh giá của các chuyên gia VERP, Việt Nam đang thực hiện các tiến bộ để cải cách tài chính công, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách của Chính phủ. Tăng cường tính minh bạch và công khai về ngân sách là một trong những nội dung quan trọng của lần cải cách này.

Từ số liệu khảo sát chỉ số POBI 2019 cho thấy các địa phương nâng cao ý thức trong công khai ngân sách. Tuy nhiên, các tỉnh, thành phố hoàn toàn có khả năng tiếp tục cải thiện được mức độ công khai ngân sách với tinh thần chủ động, trách nhiệm hơn, nhằm đảm bảo hiệu quả ngân sách, đồng thời có cơ chế cho người dân tham gia trong quá trình ngân sách thông qua việc hiểu và tiếp cận tài liệu về ngân sách kịp thời và đầy đủ.