Quan hệ Nga - Mỹ vẫn gập ghềnh

• Ngoại trưởng Nga-Mỹ lần đầu điện đàm, bàn về số phận của Navalny
• Hiệp ước hạt nhân Nga - Mỹ gia hạn thêm 5 năm
• Nga-Mỹ thoát khỏi nguy cơ lao vào một cuộc chạy đua hạt nhân mới

Tư lệnh Bộ Chỉ huy châu Âu, Tướng Không quân Tod D. Wolters hôm 24/2 cho rằng, Nga và Trung Quốc là những mối đe dọa chủ yếu với sự lãnh đạo thế giới của Mỹ và rằng cả hai nước này đang hợp tác để làm suy yếu quyền lực của Washington cũng như tăng cường sức mạnh quân sự của họ. Quan chức trên cảnh báo: "Nga vẫn là một mối đe dọa hiện hữu với Mỹ và các đồng minh châu Âu của chúng ta". 

Chỉ huy cấp cao Lầu Năm Góc này cũng cho rằng cả Moscow và Bắc Kinh đang sử dụng các thỏa thuận đầu tư thương mại để đạt được ảnh hưởng ở những khu vực chiến lược, trong đó có Bắc cực, nơi mà sự cạnh tranh nước lớn đang gia tăng giữa bối cảnh biến đổi khí hậu khiến băng tan chảy và mở ra những tuyến đường biển mới, cũng như những nguồn tài nguyên thiên nhiên giàu có. 

Mối quan hệ Nga - Mỹ thay đổi như chong chóng, lúc thì muốn thực hiện "giao dịch lớn", lúc lại trượt dốc, khiến người ta không hiểu chuyện gì đang xảy ra.

Trong khi đó, khẳng định sẽ áp dụng một lập trường cứng rắn với Nga trong nhiều vấn đề, hồi tuần trước Tổng thống Joe Biden khẳng định: "Tổng thống Vladimir Putin đang tìm cách làm suy yếu châu Âu, các dự án của châu Âu và liên minh NATO của chúng ta. Ông ấy muốn làm suy yếu sự đoàn kết xuyên Đại Tây Dương, bởi việc này sẽ khiến Kremlin dễ dàng tiến hành các hành động đe dọa và bắt nạt các quốc gia đơn lẻ hơn thay vì đàm phán với một cộng đồng xuyên Đại Tây Dương mạnh mẽ và đoàn kết". 

Nhà lãnh đạo Mỹ cũng tin rằng: "Những thách thức từ phía Nga có lẽ khác so với những thách thức từ phía Trung Quốc nhưng những điều này đều hiện hữu". Những bình luận của ông chủ Nhà Trắng đã nhận phải sự phản ứng lạnh nhạt từ phía Nga. Phó Đại diện thường trực Nga tại Liên hợp quốc (LHQ) Dmitry Polyanskiy nhận định với báo giới rằng, bài phát biểu của Tổng thống Joe Biden đã khiến Nga "quan ngại về việc hợp tác với Mỹ". "Rất khó để tưởng tượng quan hệ giữa hai bên sẽ thay đổi như thế nào khi chính quyền mới bắt đầu bằng một lập trường như vậy", ông Dmitry Polyanskiy bình luận.

Bên cạnh đó, giới chuyên gia nhận định, tương lai hợp tác an ninh Mỹ - Nga dưới thời chính quyền Joe Biden sẽ vẫn mịt mù bởi thiếu các nền tảng hợp tác ổn định. Chính quyền mới của ông Joe Biden ngay từ đầu đã có một khởi đầu khó khăn với Nga và đây là một kết quả dễ hiểu sau hàng loạt sự kiện hỗn loạn. Việc thiếu các cơ chế hỗ trợ hiệu quả để tạo thuận lợi cho đối thoại hoặc hợp tác đã tạo ra một môi trường nguy hiểm với ít cơ hội để tìm ra tiếng nói chung. 

Chiến dịch chạy đua vào Nhà Trắng của Tổng thống Joe Biden một phần dựa trên nền tảng chính sách đối ngoại tập trung vào nhân quyền, và hiện tại khi ông đang nắm quyền, vị trí đó đã thúc đẩy quan hệ Mỹ - Nga lên hàng đầu. Mỹ chỉ trích mạnh mẽ việc Nga bắt giữ thủ lĩnh phe đối lập Alexey Navalny và trấn áp các cuộc biểu tình liên quan. Mặc dù số phận cuối cùng của nhân vật này và phản ứng của Mỹ vẫn chưa chắc chắn, quỹ đạo tổng thể của những sự kiện này cho thấy rằng những thiệt hại của nó sẽ gây ra thêm cho Mỹ một viễn cảnh khó khăn ở phía trước. 

Bề ngoài, quan hệ Mỹ - Nga có những dấu hiệu đầy triển vọng. Chính quyền của ông Joe Biden hiện nay bao gồm nhiều quan chức nổi tiếng với sự khéo léo trong lãnh đạo các vấn đề đối ngoại.

Về phía Nga, sau cuộc điện đàm giữa Tổng thống Vladimir Putin và người đồng cấp Joe Biden, cả hai bên đã đồng ý gia hạn Hiệp ước New START (Hiệp ước Cắt giảm vũ khí chiến lược mới) theo lịch trình. Do Duma quốc gia (Hạ viện Nga) đã phê chuẩn việc gia hạn hiệp ước này, các cuộc đàm phán lại tiếp theo có thể được coi là đã hoàn tất và các tuyên bố chính thức của cả hai bên đã sử dụng ngôn ngữ kiềm chế hơn so với giọng điệu đối nghịch vốn là đặc trưng cho các tuyên bố khác của ông Joe Biden về Nga. 

Điều này có thể chỉ ra rằng, khi đưa ra lựa chọn giữa không có cơ chế an toàn nào hoặc ít nhất là bảo toàn những cơ chế còn lại, cả hai bên đều sẵn sàng đạt được một thỏa thuận. Tuy nhiên, việc gia hạn là một bước nhỏ cần ít các cuộc thảo luận giữa hai bên hơn so với đàm phám một thỏa thuận mới như trước đây.

Đây có thể là một bước đi tích cực, nhưng Hiệp ước New START là một trong số ít các hiệp ước còn tồn tại giữa các cường quốc hạt nhân, cho thấy thực tế là hầu hết tất cả các cơ chế thúc đẩy đối thoại Mỹ-Nga đều bị tổn hại nặng nề như thế nào. Mỹ đã rút ra khỏi thỏa thuận lực lượng hạt nhân tầm trung và hai bên cũng đang rút khỏi Thỏa thuận Bầu trời Mở. 

Việc lựa chọn các cơ chế thể chế, chẳng hạn như các hiệp ước và tổ chức xây dựng lòng tin, là điều cần thiết cho mối quan hệ tốt đẹp, vì chúng cho phép Mỹ, Nga và các quốc gia khác giải quyết một loạt vấn đề để định hình môi trường an ninh quốc tế. Thông qua việc cung cấp các diễn đàn, nơi các thành viên có thể thảo luận các vấn đề ở cấp thể chế thấp hơn, chúng cũng có thể đóng vai trò tham mưu để quyết định ở cấp cao nhất.

Diễn đàn chính vẫn là LHQ, nhưng cơ cấu Hội đồng Bảo an và cơ cấu hoạt động rộng rãi của Hội đồng lại gây khó khăn cho việc đi đến các thỏa thuận hoặc thúc đẩy sự thay đổi có ý nghĩa, và hiện đang giao trách nhiệm dàn xếp rất nhiều cho các tổ chức nhỏ hơn. Các lựa chọn thay thế chính, như NATO và EU, thì không phù hợp với vai trò này, vì NATO rõ ràng coi Nga là đối thủ và EU với tư cách là một thực thể độc lập thường có chương trình nghị sự riêng.

Hiện, cũng có nhiều dấu hiệu cho thấy chính quyền Biden đang nghiêng về quyền lực cứng để giải quyết bất ổn chính trị ở châu Âu, đáng chú ý nhất là với Ukraine. Sự hỗ trợ của Mỹ đối với Ukraine, mà Tổng thống Joe Biden đã từng làm việc dưới thời Tổng thống Barack Obama, sẽ bao gồm việc gia tăng số lượng viện trợ vũ khí. 

Trong khi chính quyền ông Donald Trump từ bỏ lằn ranh đỏ thời ông Barack Obama và chấp thuận việc bán tên lửa chống tăng, Tổng thống Joe Biden từ lâu đã là người ủng hộ sự hỗ trợ quân sự mạnh mẽ. Đây sẽ là nguồn gốc gây tranh cãi với Nga và sẽ làm xói mòn động lực ít ỏi để nước này hợp tác với Mỹ trong việc cập nhật Văn kiện Vienna hoặc các biện pháp xây dựng lòng tin khác.