Chụp ảnh cùng phóng viên chiến trường Đoàn Công Tính

• Phóng viên chiến trường - mục tiêu của khủng bố
• Khoảnh khắc sinh tử của phóng viên chiến trường
• Phóng viên chiến trường: Muôn nỗi gian truân

Những bức ảnh đó gây ấn tượng đặc biệt với tôi nên nhiều lần đi công tác ở TP Hồ Chí Minh, tôi đều điện thoại hẹn đến thăm ông, nhưng lần thì ông đang ở nước ngoài, khi thì bận hội họp với các bạn bè cựu binh. Thật là “hữu duyên” nên nhân một hội thảo do Thông tấn xã Việt Nam tổ chức ở Hà Nội năm 2015, tôi đã gặp, trò chuyện và mời được Đoàn Công Tính đến thăm Báo CAND.

Trung tuần tháng 4-2017, tôi gọi điện hỏi thăm sức khỏe Đoàn Công Tính. Qua điện thoại, ông hài hước bảo: “Chú vẫn còn sống! Dạo này chú khỏe hơn, có lẽ nhờ tập luyện tốt!”. Tôi hẹn: “Hôm nào chú ra Hà Nội, trân trọng mời chú đến thăm lại Báo CAND và kí tặng vào cuốn sách ảnh “Đoàn Công Tính moments khoảnh khắc” cho cháu, chú nhé!”.

Lão nhà báo chiến trường vui vẻ đồng ý và tâm sự: “Chú dự kiến sẽ sớm thăm lại Quảng Trị lần cuối, năm nay chú đã 75 tuổi rồi mà”… Tôi động viên: “Chưa lần cuối đâu chú ơi!” và nghe tiếng cười hào sảng của Đoàn Công Tính.

Nhớ buổi chiều muộn tháng 4-2015, sau khi dự hội thảo tại Thông tấn xã Việt Nam và cuộc giao lưu tổ chức ở Đài Tiếng nói Việt Nam, tôi đưa ông từ trụ sở nhà đài ở phố Bà Triệu sang thăm Báo CAND ở phố Nguyễn Du. Ngồi trên ôtô, ông chăm chú ngắm nhìn đường phố Thủ đô vừa lên đèn, sôi động nhưng cũng thật thanh bình.

Lúc đi qua hồ Thiền Quang, phố Nguyễn Du rợp dưới những tán cây, dường như xúc động về những hình ảnh rất thân quen, ông bảo: “Xa Hà Nội rất nhớ cảnh này… Mà các cậu giờ làm báo sướng nhỉ!”. Tôi cười, không biết nói sao nhưng cũng đồng tình với ý kiến của lão nhà báo nổi tiếng đã nhiều lần vào sinh ra tử để có được những bức ảnh sống mãi với thời gian.

Cựu PV chiến trường Đoàn Công Tính tại trụ sở Báo CAND (tháng 4-2015). Ảnh: Duy Hiển

Trụ sở Báo CAND, giờ đó tấp nập nhất là Ban Thư ký tòa soạn và Ban báo điện tử. Anh em phóng viên, biên tập và kĩ thuật của chúng tôi rất đỗi vui mừng được trò chuyện, trao đổi với ông về kĩ năng, kĩ thuật tác nghiệp.

Và câu chuyện hấp dẫn nhất chính là bức ảnh “Nụ cười chiến thắng bên Thành cổ Quảng Trị” và số phận những người có mặt trong ảnh. Người chiến sĩ ngồi trước, đầu đội mũ tai bèo, cây súng một đầu dưới đất, đầu kia đặt trên vai, có lẽ là một khẩu B40, khuôn mặt bừng sáng nụ cười tươi rói. Đó là một người con của quê hương Thái Bình, tên là Lê Xuân Chinh. (Trước cuộc gặp này, tôi đã cung cấp địa chỉ và số điện thoại để nhà báo Vũ Mạnh Hà, Trưởng ban Báo điện tử CAND viết một bài trên số Báo CAND đặc biệt kỉ niệm 40 năm giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, tiêu đề: “Gặp lại “nụ cười bất tử” bên Thành cổ Quảng Trị”).

Đoàn Công Tính mở đầu câu chuyện bằng một giọng tiếc nuối: “Lâu quá chú không liên lạc được với Chinh. Chinh năm nay 63 rồi (2015 – PV), kém chú 10 tuổi. Chú chỉ có số điện thoại cố định của Chinh, nhưng mấy năm nay gọi đến thì đều không nối máy được”.

Bùi ngùi, ông kể tiếp: Việc chụp bức ảnh này, chú đã viết, kể nhiều lần nhưng nó vẫn như mới xảy ra ngày hôm qua vậy.

Tháng 7-1972, Thành cổ Quảng Trị bị tàn phá tới mức không còn một viên gạch nào nguyên vẹn, huống chi là xương thịt con người. Quân Mỹ đã dùng loại bom dù thả từng chuỗi, đào bới phá nát các hầm hố. Rồi chất độc hóa học kéo từng vệt dài màu vàng trên vòm trời, tỏa dần ra, trùm xuống Thành cổ một thứ khói vàng nhạt chết người... Nhưng chú thì thấy như có điều gì thôi thúc phải tìm mọi cách vào đó cho bằng được. Chú tìm đến vị trí người ta chỉ dẫn nhưng trước mắt là một bãi dày đặc hố bom, cây cối đổ ngổn ngang. Khi vừa trấn tĩnh lại thì nghe có tiếng người từ dưới đất vọng lên.

Mừng quá, chú men theo hào và đi vào căn hầm. Sau khi biết chú muốn tìm đường vào Thành cổ, người đó khuyên nên bám tuyến đi ra của đường vận chuyển thương binh cũng đủ tài liệu. Như thế thì an toàn hơn nhưng nghĩ mình là phóng viên nhiếp ảnh không thể lấy tài liệu gián tiếp, nên chú phải có hình ảnh bộ đội chiến đấu tại Thành cổ. Cả nước muốn nhìn thấy họ sống ra sao dưới pháo bầy, bom chùm và bom rải thảm của B52 Mỹ.

Cuối cùng thì chú cũng tìm được cách vào Thành cổ Quảng Trị. Vừa đến bờ Nam sông Thạch Hãn, chú gặp ngay trận mưa các loại đạn nã vào đội hình. Đêm ấy, chú đã chụp rất nhiều hình ảnh của cuộc chiến khốc liệt. Đến sáu giờ sáng, chỉ huy cho chiến sĩ thông tin Lê Xuân Chinh, người sau này trở thành nhân vật chính trong bức ảnh nổi tiếng, đưa chú đến khu vực Thành cổ.

Khi đến nơi, một chiến sĩ lập tức kéo chú xuống hầm để tiến hành kích nổ phá một quả bom cách không xa. Suy nghĩ về những người lính quả cảm, chú chợt lóe lên ý tưởng ghi lại hình ảnh nụ cười lạc quan, tin tưởng vào chiến thắng của họ ở nơi mà sự sống và cái chết gần nhau trong gang tấc. Chú đề nghị anh em bộ đội ngồi vào vị trí để khi vào hình toát lên sự bi tráng nhưng đầy lạc quan.

Thấy Lê Xuân Chinh có nụ cười rất tươi, chú bảo Chinh cầm khẩu B40, ngồi gần chính diện bức ảnh. Chú cố gắng để bấm máy ở nhiều góc ảnh với những khoảnh khắc khác nhau. Khi tấm ảnh cuối cùng vừa được bấm thì cũng là lúc tiếng bom rít qua…

Nhiếp ảnh gia Đoàn Công Tính (giữa) cùng tác giả (bìa phải) và nhà báo Vũ Mạnh Hà tại trụ sở Báo CAND (Hà Nội, 24-4-2015). Ảnh: M.Hùng.

Gần 30 năm sau khi chụp bức ảnh nổi tiếng, Đoàn Công Tính đã gặp lại Lê Xuân Chinh năm 2004, trong dịp ông tới Điện Biên dự lễ kỉ niệm 50 năm chiến thắng Điện Biên Phủ. 

Giọng ông Tính như chùng lại sau dòng hồi ức xúc động. Và ông lại tỏ ý tiếc nuối đã mấy năm nay không có tin tức gì của Lê Xuân Chinh. Lúc này, tôi mới lấy ra tờ Báo CAND số đặc biệt kỉ niệm 40 năm giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước (phát hành đúng ngày Đoàn Công Tính đến thăm Báo CAND, 24-4-2015).

Trong số báo này, ở trang 18 có bài “Gặp lại nụ cười bất tử bên Thành cổ Quảng Trị” của nhà báo Vũ Mạnh Hà. Ông Tính chăm chú đọc hết bài, rồi ngắm kĩ bức ảnh cựu binh Lê Xuân Chinh hiện nay và thốt lên: “Đúng Chinh rồi!”.

Nhà báo Vũ Mạnh Hà bèn gọi vào máy di động của ông Chinh, rồi trao điện thoại cho ông Tính. Cuộc trò chuyện diễn ra khá lâu, buồn vui lẫn lộn. Ông Tính nhắc ông Chinh bảo trọng để còn vào thăm TP Hồ Chí Minh. Giọng ông Tính tha thiết và tình cảm lắm: “Em nhớ giữ gìn sức khỏe. Sang năm cố vào Sài Gòn chơi với anh. Anh sẽ đưa em đi thăm miền Tây, thăm các đồng đội cũ từng ở Thành cổ Quảng Trị. Anh giờ 73 tuổi, bị bệnh tim. Bác sĩ bảo phải đặt máy trợ tim nhưng anh không chịu. Anh em mình đã từng chiến đấu ở Quảng Trị thì đâu có cần “trợ tim”!”.

Những lời tâm sự giữa hai người cựu binh từng được “thử lửa” ở Thành cổ Quảng Trị năm 1972 khiến chúng tôi bồi hồi xúc động. Chờ cho họ kết thúc cuộc trò chuyện, tôi nảy ra sáng kiến và đề nghị: “Chú ạ, chú từng chụp nhiều bức ảnh nổi tiếng rồi, lần này chú chụp cho mấy anh em cháu vài bức; sau đó, cháu sẽ chụp chân dung chú!”.

Đoàn Công Tính đồng ý và hào hứng cầm chiếc máy ảnh Canon đã từng cùng tôi ra Trường Sa, Bạch Long Vỹ và hầu khắp mọi miền Tổ quốc. Ông đã chụp cho chúng tôi những bức ảnh rất ý nghĩa và đáp lại, tôi cũng chụp cho ông nhiều bức chân dung sống động. Chụp xong, tôi đưa vào máy tính, mở ngay cho ông xem. Lão nhà báo chiến trường gật gù khen: “Cháu chụp cũng được đấy!”.