Ngôi chùa lịch sử trước nguy cơ trở thành phế tích
Theo tài liệu do UBND xã Quỳnh Trang cung cấp, từ cuối năm 1888 đầu năm 1889, sau khi phong trào Cần Vương thất bại, cụ Đinh Nghiên (một người trong số nghĩa quân bị địch truy lùng và tìm diệt) cùng vợ là bà Trần Thị Đãi đã khai hoang một khu đất để nương náu, tiếp tục sự nghiệp cứu nước. Khu đất ấy chính là xóm Đồng Rè, hay còn gọi là xóm Trại Gạo, xóm Gạo.
Sau khi ổn định dân cư, để tập hợp lực lượng, hun đúc tinh thần cứu nước, cụ tổ Đinh Nghiên đã lập chùa Đồng Rè bằng tre gỗ, lợp lá. Đến năm 1906, chùa được tu bổ lần thứ nhất với hậu cung và tam quan rộng rãi, được xây bằng gạch. Từ đó, chùa Đồng Rè trở thành nơi giao lưu, bày tỏ tâm đức của hàng trăm người dân trong và ngoài vùng.
Giai đoạn cách mạng 1936 - 1939, chùa Đồng Rè là nơi diễn ra các hoạt động như phong trào “học quốc ngữ”, “trồng cây”, “đào giếng”… Năm 1941, Mặt trận Việt Minh ra đời, nhất là từ khi cao trào kháng Nhật cứu nước, 4 cha con cụ Đinh Nghiên là Đinh Rạng, Đinh Phước và ông Miện (con rể cụ Đinh Nghiên) vừa dạy học vừa tham gia hoạt động Việt Minh.
Ngoài ra, trong nạn đói lịch sử Ất Dậu 1945, chùa và xóm Đồng Rè còn là một trong những trung tâm cứu tế, cứu đói cho người dân trong vùng. Đầu tháng 4/1945, Tỉnh ủy lâm thời được thành lập và đặt cơ quan in tại An Bồi (Kiến Xương), gần đến ngày khởi nghĩa chuyển về chùa Đồng Rè, in truyền đơn, tài liệu, in lại báo “Cứu quốc”, báo “Cờ giải phóng” phân phát xuống cơ sở.
Trong cuộc đấu tranh của dân tộc chống thực dân Pháp xâm lược, chùa Đồng Rè mang ý nghĩa lịch sử quan trọng. Là cơ sở Cách mạng quan trọng trong kháng chiến, nhưng hiện nay chùa Đồng Rè đang xuống cấp nghiêm trọng. Theo giấy tờ còn lưu lại, ngôi chùa có diện tích hơn 1.400 m², nhưng hiện chỉ còn lại 1 nhà thờ chính và 1 nhà sư trụ trì ở trước đây, cả 2 công trình này đều xuống cấp. Những cánh cửa chính ra vào “có cũng như không” bởi nó đã mục nát, cửa sổ gãy và không thể đóng kín, mái ngói vỡ và dưới sàn ngổn ngang những thanh gỗ và bát hương.
Ông Bùi Đình Tốt, Chủ tịch UBND xã Quỳnh Trang cho biết thêm: Năm 1997, một vài gia đình trong làng nhận chùa Đồng Rè là chùa nhà họ, nhận trông coi nhưng cuối cùng lại bỏ không và đến nay chùa đã trở thành phế tích. Người dân đề nghị nhiều lần, năm 2013 xã cũng đã có tờ trình xin xếp hạng chùa Đồng Rè là di tích. Hội đồng nhân dân huyện và tỉnh có công văn trả lời, trong một tỉnh có hàng nghìn di tích đề nghị xếp hạng nhưng cần phải ưu tiên thứ tự cái nào quan trọng hơn sẽ được xếp hạng trước.
Trong khi chờ đợi việc xét công nhận di tích từ cấp trên, kinh phí địa phương không có để trùng tu, hằng ngày ngôi chùa có ý nghĩa lịch sử này đang xuống cấp nghiêm trọng và có nguy cơ trở thành phế tích bất cứ lúc nào.
