Nhiều ý kiến khác nhau về mô hình hệ thống cơ sở giáo dục đại học

• Không thể “phổ thông hóa” giáo dục đại học
• Tại sao phải sửa đổi Luật Giáo dục đại học?
• Luật Giáo dục đại học được sửa đổi phù hợp với thực tế
• Giáo dục đại học sẽ không phát triển nếu vẫn vận hành theo kiểu “tinh hoa”

Ngày 7-9, Hội nghị đại biểu Quốc hội (ĐBQH) hoạt động chuyên trách tiếp tục phiên họp, thảo luận về dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục đại học (GDĐH) dưới sự điều hành của Phó Chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu.

Một trong những nội dung được nhiều đại biểu quan tâm là mô hình hệ thống cơ sở GDĐH và khái niệm Đại học. Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội Phan Thanh Bình trình bày Báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự án Luật cho biết, hiện có hai loại ý kiến khác nhau về mô hình hệ thống cơ sở GDĐH và khái niệm Đại học.

Chủ nhiệm Uỷ ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội Phan Thanh Bình

Loại ý kiến thứ nhất (của cơ quan thẩm tra) đề nghị quy định thống nhất, mạch lạc mô hình hệ thống cơ sở GDĐH gồm có Trường đại học và Đại học (hệ thống các trường đại học). Theo đó, hạt nhân cơ bản của hệ thống GDĐH là trường đại học có cơ cấu tổ chức bên trong gồm các trường chuyên ngành, các khoa, bộ môn và các tổ chức cần thiết khác phục vụ cho hoạt động đào tạo, khoa học, công nghệ tùy theo nhu cầu của nhà trường.

Luật quy định các trường đại học tùy theo nhiệm vụ, chức năng, sứ mệnh, tự nguyện hoặc được nhà nước quy định kết hợp, sáp nhập với nhau tạo thành một tổ hợp/hệ thống các trường đại học hoặc khi một trường đại học tự lớn mạnh lên và thành lập hệ thống các trường đại học thì được hình thành một Đại học. Hệ thống này được quản lý, vận hành trên cơ sở chia sẻ trách nhiệm, lợi ích chung, được luật pháp bảo vệ và có những quyền tự chủ của hệ thống.

Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng cho rằng, quy định theo hướng này có ưu điểm là tạo được sự rõ ràng, mạch lạc trong hệ thống GDĐH; tạo hành lang pháp lý kết hợp được tiềm năng, lợi thế của các trường đại học để tạo nên sức mạnh tổng hợp, tăng cường tính cạnh tranh của các cơ sở GDĐH trong hệ thống đại học quốc tế và từng bước hình thành các trung tâm đào tạo, nghiên cứu khoa học, chuyển giao công nghệ lớn của đất nước.

“Quy định này cũng tạo độ mở trong Luật về mô hình cơ sở GDĐH và phù hợp với điều kiện lịch sử, phát triển của hệ thống GDĐH quốc tế, kết hợp, sáp nhập, giảm số lượng trường đại học. Thực tế xây dựng hai Đại học Quốc gia đã chứng minh tính đúng đắn của mô hình này khi có cơ chế và nguồn lực phù hợp” – ông Bình cho hay.

Loại ý kiến thứ hai (của cơ quan soạn thảo) đề nghị quy định hệ thống cơ sở GDĐH gồm có đại học, trường đại học, học viện và các cơ sở giáo dục đào tạo có tên khác phù hợp với quy định của pháp luật, gọi chung là đại học. Ý kiến này cho rằng, quy định này sẽ tường minh, công bằng khi coi tất cả các cơ sở GDĐH đều có cơ hội như nhau về lựa chọn mô hình phát triển là Đại học và phân biệt với nhau chỉ thông qua nhiệm vụ được giao.

Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam.

Tuy nhiên, có ý kiến cho rằng quy định này chưa giải quyết được bản chất vấn đề về mô hình trường đại học bên trong đại học như hiện nay, cả về nội dung và tổ chức, đồng thời có thể làm phức tạp thêm hệ thống khi quy định tất cả cơ sở GDĐH là Đại học; các cơ sở GDĐH đa lĩnh vực được thành lập các trường trực thuộc bên trong mà chưa phân định rõ tư cách pháp nhân, địa vị pháp lý của các tổ chức này. Vì thế, việc ổn định của hệ thống GDĐH hiện nay có thể bị ảnh hưởng lớn…

Thảo luận tại phiên họp, một số đại biểu đồng tình với loại ý kiến thứ nhất của cơ quan thẩm tra. ĐBQH Bùi Thanh Tùng (Hải Phòng) cho rằng, nếu quy định như vậy sẽ bảo đảm hội nhập quốc tế với thông lệ quốc tế mà nhiều nước đã thực hiện. Tuy nhiên, ông băn khoăn việc phải giải quyết thấu đáo mô hình “trường trong trường” đang áp dụng hiện nay.

Trong khi đó, ĐBQH Lưu Bình Nhưỡng (Bến Tre) nêu quan điểm, bất cập nhất hiện nay trong việc tổ chức, phân loại mô hình cơ sở GDĐH là chỉ nhìn vào quy mô mà không nhìn vào thực lực, chất lượng, xu thế phát triển, nhu cầu của đất nước, của người học.

Theo ông, một mô hình cơ sở GDĐH phải đảm bảo 4 yếu tố: Một là, phải có tư cách pháp nhân, chịu trách nhiệm trước pháp luật. Hai là, bình đẳng như nhau trong không gian giáo dục đào tạo và không gian sáng tạo. Ba là, không phân biệt quy mô to nhỏ, loại hình công lập hay tư thục, nếu tiếp tục phân biệt là giết chết sáng tạo, không huy động được nguồn lực xã hội. Bốn là, cơ hội tiếp cận nguồn lực, cải tiến phục vụ hoạt động cạnh tranh trong đào tạo và hoạt động khoa học công nghệ.

ĐBQH tỉnh Bến Tre kiến nghị phải tăng quyền tự chủ, sáng tạo thực sự cho các trường, lấy kiểm định làm công cụ và chất lượng kiểm định phải được nâng lên.

ĐBQH Lưu Bình Nhưỡng

Nêu ý kiến về vấn đề này, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam cho biết, hiện tại có rất nhiều ý kiến băn khoăn là tại sao chỉ các Đại học quốc gia, đại học vùng được gọi là “đại học” trong khi có rất nhiều các trường uy tín khác như Đại học Bách khoa, Đại học Kinh tế quốc dân… lại không được gọi đúng từ định danh đó. “Tự nhiên việc phân mô hình tổ chức như thế khi hội nhập thì ta rất khó giải thích, vì khi dịch ra tiếng Anh chẳng hạn, chỉ có một từ thống nhất để chỉ trường đại học là University”, Phó Thủ tướng nói.

Phó Thủ tướng cho rằng, cũng cần đề cập thẳng thắn đến những hạn chế trong mô hình tổ chức 2 Đại học Quốc gia cũng như 3 Đại học vùng hiện nay. “Các cơ sở này được hình thành từ những năm 1995, theo quyết định của Thủ tướng Chính phủ, là một biện pháp sáp nhập cơ học các trường đại học lại với nhau và việc vận hành cho đến bây giờ, không phải đều thuận lợi. Vì thế, phương án đưa ra của cơ quan thẩm tra sẽ khó tháo gỡ được những bất cập thực tế đã bộc lộ” – Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam lý giải.

Theo Phó Thủ tướng, phương án đề xuất ban đầu của Chính phủ là dựa trên nguyện vọng của nhiều trường, sẽ giải quyết được các vấn đề này. Vì tinh thần là giao quyền tự chủ cho cơ sở GDĐH để họ tự quyết định cơ cấu bên trong gồm những trường nào độc lập, trường nào hạch toán phụ thuộc một phần...

Giải trình thêm về vấn đề này, Chủ nhiệm Uỷ ban Văn hoá, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng Phan Thanh Bình nhấn mạnh, yêu cầu về việc đào tạo nguồn nhân lực đang buộc các đại học phải năng động, cạnh tranh hơn, mức độ cạnh tranh thậm chí phải với cả quốc tế. “Xu hướng khác của GDĐH là đa lĩnh vực, thậm chí đến trường Y giờ cũng không còn phải là chuyên ngành đào tạo độc lập nữa mà cần thiết phải đứng trong một tổ hợp. Vậy nên các trường đại học đều đang bắt đầu hình thành các tổ hợp như thế”, ông nói.

Chủ nhiệm Uỷ ban Văn hoá, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng dẫn chứng thêm, Philippines hiện đã có Đại học Quốc gia với 17 trường đại học thành viên. Nhật Bản cũng đã hình thành Tập đoàn Đại học Quốc gia để giải quyết những bài toán lớn đặt ra ở tầm quốc gia…