Mỹ, Nhật, Philippines lên tiếng trước tuyên bố 'tạm ngừng xây đảo' của Trung Quốc

Ông Vương nhấn mạnh: “Trung Quốc đã dừng lại. Bạn hãy nhìn xem ai đang xây dựng? Hãy lên máy bay và tự mình kiểm chứng”, đồng thời kêu gọi các nước trong khu vực tăng tốc đàm phán về cách các bên yêu sách phải kiểm soát hành động của mình ở Biển Đông.

SCMP bình luận rằng, tuyên bố của Ngoại trưởng Trung Quốc nhằm làm dịu căng thẳng, nhưng các nhà ngoại giao Đông Nam Á không vì thế mà hết lo ngại. Ông Jose nêu rõ: “Trung Quốc tuyên bố họ đang chuyển sang giai đoạn hai, đó là xây dựng công trình cơ sở hạ tầng trên các đảo nhân tạo. Philippines xem những hoạt động này là hành vi gây bất ổn”.

Điều này có thể dễ dàng thấy được sau tuyên bố hồi tháng 6 của Bộ Ngoại giao Trung Quốc rằng, việc bồi lấp xây dựng đảo nhân tạo sắp xong và Bắc Kinh sẽ bắt đầu xây dựng công trình chủ yếu đáp ứng nhu cầu dân sự cũng như thỏa mãn nhu cầu quốc phòng, quân sự cần thiết. Và điều tương tự cũng đã được ông Vương Nghị thông báo với các đối tác Đông Nam Á. Theo đó, Bắc Kinh sẽ tập trung vào xây dựng trên các đảo nhân tạo mới và các dự án sẽ bao gồm những ngọn hải đăng, cơ sở y tế, cứu hộ.

Về phía Mỹ, Ngoại trưởng John Kerry tuyên bố Washington sẽ không chấp nhận bất cứ biện pháp hạn chế đi lại nào ở Biển Đông: “Tôi muốn nói rõ rằng, Mỹ sẽ không chấp nhận các biện pháp hạn chế tự do hàng hải và hàng không cũng như các hoạt động sử dụng bất hợp pháp vùng biển này. Đây là những quyền cố hữu (tự do đi lại) mà tất cả chúng ta đều có”.

Ngoại trưởng Mỹ hối thúc tất cả các bên có tuyên bố chủ quyền (ở Biển Đông) đưa ra cam kết chung nhằm ngừng việc có thêm các hoạt động bồi đắp và xây dựng những cơ sở mới hay quân sự hóa các khu vực tranh chấp. Ông Kerry cũng bày tỏ “quan ngại sâu sắc” trước tình hình căng thẳng leo thang do những tranh chấp lãnh thổ giữa Trung Quốc và các nước khác ở Biển Đông, đồng thời nhấn mạnh các bên cần thực hiện chính sách “kiềm chế” để một bộ quy tắc ứng xử có ý nghĩa phát huy tác dụng ở các vùng biển tranh chấp.

Trong khi đó, mặc dù không nêu đích danh Trung Quốc, nhưng Thứ trưởng Ngoại giao Minoru Kiuchi vẫn bày tỏ quan ngại sâu sắc về các hành động đơn phương leo thang căng thẳng ở Biển Đông, bao gồm bồi lấp đảo nhân tạo quy mô lớn, xây dựng các tiền đồn và sử dụng chúng cho các mục đích quân sự. Còn trong cuộc gặp giữa Ngoại trưởng John Kerry và người đồng cấp Nhật Bản Fumio Kishida, hai nhà lãnh đạo khẳng định họ phản đối hành động đơn phương của Trung Quốc nhằm làm thay đổi nguyên trạng trên Biển Đông.

Hai vị Ngoại trưởng nhấn mạnh, đó là hành động trái phép và làm phức tạp thêm tình hình vốn đã căng thẳng trên Biển Đông. Trước đó, trong cuộc hội thoại với ông Vương Nghị, ông John Kerry đã nhắc lại yêu cầu của Mỹ rằng Trung Quốc không nên gây hấn trên biển Đông nữa, và muốn Bắc Kinh giải quyết xung đột trong khu vực hòa bình và phù hợp với luật pháp quốc tế. Ngoại trưởng Kerry cũng bày tỏ quan ngại rằng Trung Quốc có thể “quân sự hóa” các hòn đảo mà họ mới bồi đắp được trên biển Đông.

Trung Quốc tiến hành xây dựng trái phép đường băng thứ nhất trên đá Chữ Thập thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam. (Ảnh chụp vệ tinh: IHS Janes Defense Weekly).

Theo cố vấn chính sách đối ngoại của Chính phủ Trung Quốc Thời Ân Hoằng, tuyên bố trên của Bắc Kinh là nhằm giảm bớt độ nóng tranh luận, tạo bầu không khí tích cực cho chuyến thăm Mỹ của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình vào đầu tháng 9 tới. Ông Thời bình luận rằng: “Nhưng sau khi kết thúc chuyến thăm của ông Bình, tôi tin rằng căng thẳng sẽ tiếp tục và cả Bắc Kinh lẫn Washington sẽ không từ bỏ lợi ích cốt lõi của họ ở Biển Đông”.

Trong một diễn biến liên quan, Ngoại trưởng Trung Quốc tiếp tục gây “bất ngờ” tại Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN-Trung Quốc diễn ra cùng ngày, với đề xuất đảm bảo hòa bình và ổn định ở Biển Đông bao gồm 10 điểm. Phía Bắc Kinh cũng cho rằng hai bên nên cùng đảm bảo hòa bình và ổn định tại Biển Đông thông qua giải quyết tranh chấp, duy trì hòa bình và thúc đẩy hợp tác nhằm tạo một kết quả cùng thắng.