Mỏ Cromit độc nhất Việt Nam, lớn nhất khu vực Đông Nam Á

Bài 1: Vì sao nhà máy hoen gỉ, công nhân thất nghiệp?

Ngành nghề kinh doanh: Khảo sát, thăm dò, khai thác, tuyển luyện, chế biến và kinh doanh xuất nhập khẩu Cromit, Ferocrom, Bentonit… Sau khi thành lập, kiện toàn cơ cấu tổ chức, Công ty cổ phần Cromit Cổ Định Thanh Hoá tiến hành thực hiện hai dự án về khai thác và chế biến sâu, dự án khai thác 80.000 tấn Cromit/năm với tổng vốn đầu tư 585 tỷ đồng, dự án chế biến sâu chính là hạng mục xây dựng Nhà máy Ferocrom với mức đầu tư 200 tỷ đồng. Thế nhưng dường như công ty đang đứng trước nguy cơ phá sản.

Một ngày đầu tháng bảy, tôi đến mỏ Cromit Cổ Định và tận mắt chứng kiến hậu dự án xây dựng dây chuyền, nhà máy khai thác và chế biến Cromit với tổng vốn đầu tư gần 800 tỷ đồng. Cái khiến tôi chú ý đầu tiên là con số hơn 300 công nhân của công ty đang thất nghiệp. Công ty có 451 người, nhưng chỉ khoảng 100 người có việc làm. Công việc chiếm số lượng đông người nhất là bảo vệ, còn lại là cán bộ hành chính (mỗi phòng vài người); Ban Giám đốc. Những người này hiện đang hưởng lương cơ bản và bảo hiểm do Tập đoàn Công nghiệp Than – Khoáng sản Việt Nam hỗ trợ. Bản thân ông Nguyễn Minh Tuân, người kế nhiệm của ông Giám đốc cũ Phạm Minh Quân hiện đang hưởng 70% lương từ nguồn hỗ trợ này. Buổi trưa, tôi được mời tham dự bữa cơm ở bếp ăn tập thể của công ty. Không có không khí vui tươi, hào hứng thường thấy ở các bếp ăn đông người. Một không khí thật ảm đạm. Bữa cơm trong bếp ăn tập thể qua nhanh…

Nhà máy Ferocrom để hoen gỉ.

Theo ông Nguyễn Minh Tuân, được Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam điều động làm Giám đốc từ tháng 7/2013, thì hiện tại, dự án đầu tư dây chuyền khai thác 80.000 tấn Cromit/năm đã hoàn thành (trừ dây chuyền sức nước 4). Từ tháng 1/2013 đến nay, việc khai thác quặng đều phải tạm dừng và đồng nghĩa với việc, công nhân thất nghiệp. Nói về lý do phải tạm dừng việc khai thác là bởi, hết giấy phép khai thác và việc xin cấp giấy phép lại chưa được. Có mặt trên công trường khai thác mỏ Cromit Cổ Định, tôi chứng kiến cảnh khai trường đang… ngủ. Nếu so với thời kỳ cách đây hơn chục năm, khi tôi có mặt ở đây và chứng kiến hàng trăm dàn máy nhỏ của người dân khai thác thổ phỉ đang chạy rầm rầm thì rõ ràng, những dây chuyền khai thác sức nước hiện đại này là một cuộc cách mạng trên vùng mỏ này. Tại dây chuyền sức nước 3, công suất 10 tấn/năm, tôi thấy nó đang nằm im lìm và người bảo vệ ngồi buồn thiu…

Theo kết luận của Thanh tra Bộ Công thương, vì hời hợt trong đầu tư, xây dựng mà dây chuyền này được lắp đặt tại nơi trữ lượng quặng thấp, bùn tràn nên không thể khai thác. Chỉ riêng việc di chuyển dây chuyền sức nước 3 từ vị trí cũ đến đây đã tốn 465 triệu đồng. Số tiền di chuyển này được Ban Giám đốc công ty tính vào chi phí sản xuất là sai quy định. Nếu những người lãnh đạo công ty có trách nhiệm, thì không có chuyện, đặt một dây chuyền sản xuất lớn chỉ dựa trên tài liệu khảo sát địa chất cách đây mấy chục năm, khác gì Vinashin từng bị phá sản. Trong kết luận Thanh tra của Bộ Công thương, những hạng mục xây dựng được thi công kiểu thế này không phải là duy nhất.

Việc di chuyển vị trí cũng xảy ra với dây chuyền sức nước 4. Điều đáng nói là kể cả khi đã di chuyển, thì việc đặt dây chuyền này ở địa điểm mới cũng không ổn. Kết quả xác minh của Thanh tra Bộ Công thương cho thấy, dây chuyền sức nước 4 được di chuyển sang vị trí mới không được khảo sát địa chất nên dù mới thi công xong phần móng (chưa được nghiệm thu), chưa chất tải nhưng đã bị lún, nứt và không thể thi công nếu không có biện pháp xử lý lại nền móng. Trong khi đó, công ty đã tạm ứng theo hợp đồng 2,6 tỷ đồng cho công trình này và 867 triệu cho hạng mục thủy lợi. Đáng sợ hơn là khi có chủ trương điều chỉnh vị trí xây dựng dây chuyền sức nước 4 nhưng công ty không yêu cầu nhà thầu thiết kế khảo sát địa chất tại vị trí mới để điều chỉnh hồ sơ thiết kế cho phù hợp, do đó khi xây dựng đã xảy ra sự cố lún, nứt móng công trình.

Dây chuyền chế biến quặng để không.

Tại Nhà máy Ferocrom - Nhà máy sản xuất chuyên sâu quặng Cromit có tổng đầu tư 200 tỷ đồng, công suất 20.000 tấn/năm, tôi cũng chứng kiến cảnh nhà máy dang dở đang “trơ gan cùng tuế nguyệt” với thiết bị hoen gỉ, dây chuyền sản xuất bị ô-xi hóa, vật liệu nhập ngoại để bụi phủ… Nhà máy này khởi công tháng 6/2009, dự kiến hoàn thành 1/2011. Thế nhưng, hiện nay công trình vẫn chưa hoàn thành.

Theo ông Phạm Thành Trung, Phó Giám đốc công ty, hiện nay việc xây dựng nhà máy đã hoàn thành 90%. Nhà máy không hoàn thành tiến độ là do, đường điện 110KV không hoàn thành đúng tiến độ nên nhà thầu Trung Quốc không thể tiến hành chạy thử. Khi đường điện 110KV hoàn thành, nhà thầu Trung Quốc sang thi công tiếp nhưng họ yêu cầu chủ đầu tư phải đền bù do thiết bị hao mòn, hỏng hóc và tiền công lao động. Theo ông Nguyễn Minh Tuân, sau nhiều lần thương thảo, nhà thầu Trung Quốc chấp nhận mức đền bù 500.000USD. Tháng 2/2014, công ty ký thêm phụ lục hợp đồng với nhà thầu. Khi nhà thầu tiếp tục xây dựng nhà máy mới được hơn 1 tháng thì lại rút về.

Liên quan đến dự án xây dựng Nhà máy Ferocrom, kết luận ngày 17/3/2014 của Thanh tra Bộ Công thương nêu rõ, dự án chưa thực hiện đúng tiến độ đã ký kết; Hợp đồng thiết bị mới nhưng lắp đặt cả thiết bị đã qua sử dụng; hệ thống điện và điều khiển, xưởng sửa chữa cơ điện chưa được nghiệm thu trước khi lắp đặt đã được nhà thầu tiến hành lắp đặt và nghiệm thu việc lắp đặt tĩnh… Ngay cả nội dung công ty thanh toán cho nhà thầu chưa đúng theo hợp đồng đã ký cũng được cơ quan Thanh tra chỉ ra là có cơ sở…

Như vậy, cả hai dự án khai thác và chế biến sâu đã được đầu tư xây dựng ở Công ty cổ phần Cromit Cổ Định Thanh Hoá đều được cơ quan Thanh tra chỉ ra những sai phạm. Có mặt tại Nhà máy Ferocrom, tôi còn được chứng kiến những bao chất kết dính, sơn thổi nhiệt, hồ điện cực trị giá trên 18 tỷ đồng được mua về để Nhà máy Ferocrom chạy thử đang xếp thành đống. Theo kết luận của Thanh tra Bộ Công thương, “trường hợp đến tháng 10-2014 nhà máy chưa hoàn thành, chất kết dính hết hạn sử dụng, hết thời hạn bảo hành sẽ dẫn đến việc loại bỏ số nguyên liệu trị giá trên 18 tỷ đồng do không sử dụng được, gây lãng phí, thất thoát một nguồn kinh phí lớn đối với dự án.

Gần 800 tỷ đồng đầu xây dựng dây chuyền khai thác quặng, nhà máy chế biến quặng sau 6 năm đều đang “đắp chiếu”, hơn 300 công nhân đang thất nghiệp, lãnh đạo, cán bộ cốt cán đang duy trì hoạt động công ty trong tình trạng “húp cháo cầm hơi”. Ai chịu trách nhiệm? Hướng đi nào cho mỏ Cromit độc nhất Việt Nam, trữ lượng lớn nhất Đông Nam Á đây?