Chế tạo vệ tinh "Made in Vietnam" - từ số 0 đến ngôi đầu Đông Nam Á

• Viện Hàn lâm Khoa học Công nghệ Việt Nam được giao quản lí, vận hành vệ tinh VNREDSat-1
• Vệ tinh VNREDSat-1 vào cuộc tìm kiếm máy bay mất tích
• Chính thức bàn giao vệ tinh VNREDSAT-1 cho Việt Nam

Bài 1: Bước đi gian khó

Từ nay đến năm 2020, Việt Nam sẽ có thêm 3 vệ tinh khác được phóng lên quỹ đạo là NanoDragon, MicroDragon (2018) và LOTUSat-1 (2019). Với việc đầu tư bài bản và tầm nhìn chiến lược, Việt Nam đang từng bước đi vào cuộc đua chiếm lĩnh không gian, đưa vị thế của mình từ số 0 lên ngôi đầu Đông Nam Á.

Phải mất tới 6 năm, vệ tinh siêu nhỏ PicoDragon mới hoàn thành và được phóng lên quỹ đạo (2013). Tuy PicoDragon chỉ có tuổi thọ được 3 tháng nhưng lại là tín hiệu cực kì lạc quan, cho thấy người Việt Nam có thể tự chế tạo được vệ tinh. Đi thẳng vào lĩnh vực công nghệ cao trong khi xuất phát điểm thấp, hành trình ấy của Việt Nam trải qua không ít gian khó...

"Không thử sao biết mình không làm được"

Nói về ý tưởng làm vệ tinh đầu tiên (PicoDragon), PGS.TS Phạm Anh Tuấn – Giám đốc Trung tâm Vệ tinh quốc gia (Viện Hàn lâm Khoa học – Công nghệ Việt Nam) kể lại: 

"Ý tưởng ấy xuất phát từ năm 2007. Lúc đó tôi chỉ nghĩ, nếu chúng ta cứ đi mua vệ tinh thì chi phí có thể rẻ hơn nhưng mãi mãi chúng ta không thể tự làm ra nó. Không thử làm sao biết mình không làm được. Vậy là tôi và nhóm cộng sự bắt tay vào làm. Tuy nhiên, chúng tôi chỉ là những chuyên gia về công nghệ vũ trụ, chưa được đào tạo chuyên sâu về công nghệ vệ tinh. Chúng tôi vừa làm vừa mày mò, tìm hiểu những kiến thức cơ bản nhất về quy trình phát triển vệ tinh. Phải mất tới 7 năm, ý tưởng đó mới thành hiện thực".

PicoDragon là vệ tính siêu nhỏ, kích thước 10x10x11,35 cm với khối lượng 1kg. Nhiệm vụ của vệ tinh là chụp ảnh trái đất, đo đạc một số thông số về môi trường vũ trụ và thử nghiệm thông tin liên lạc với mặt đất. Đây là vệ tinh theo chuẩn 1U cubesat, một tiêu chuẩn rất phổ biến để phát triển các vệ tinh với mục đích đào tạo, xây dựng đội ngũ. PicoDragon đã hoạt động trên quỹ đạo trong khoảng thời gian 3 tháng (từ 19-11-2013 tới 1-3-2014) và liên lạc thành công với các trạm mặt đất của Trung tâm Vệ tinh quốc gia và nhiều nước trên thế giới.

Hình ảnh vệ tinh được đưa ra khỏi buồng chân không sau khi thử nghiệm nhiệt.

Sau thành công của PicoDragon, ngày 7-5-2013, tại bãi phóng Kourou ở Guiana (Pháp), tên lửa đẩy Vega đã đưa vệ tinh viễn thám đầu tiên của Việt Nam VNREDSat-1 cùng 2 vệ tinh khác lên quỹ đạo. VNREDSat-1 là vệ tinh quang học quan sát trái đất, có khả năng chụp ảnh toàn bộ các khu vực trên bề mặt trái đất. Khi đi vào hoạt động, vệ tinh này sẽ kết hợp với hệ thống thu nhận, lưu trữ và xử lý ảnh tại Trung tâm Viễn thám (Bộ Tài nguyên và Môi trường), tạo ra hệ thống giám sát hoàn chỉnh, từ vệ tinh đến trạm thu mặt đất và trung tâm xử lý phân phối dữ liệu ảnh viễn thám. 

Dự án VNREDSat-1 có tổng mức đầu tư là 55,8 triệu Euro (tương đương hơn 1.500 tỷ đồng) từ nguồn vốn vay ODA của Chính phủ Pháp và 64.820 triệu đồng từ vốn đối ứng của Việt Nam. Tuổi thọ của VNREDSat-1 theo thiết kế là 5 năm.

Theo kế hoạch, vào năm 2018, khi VNREDSat-1 đã hết tuổi thọ, Việt Nam sẽ phóng tiếp 2 vệ tinh khác là NanoDragon và MicroDragon. Vệ tinh NanoDragon được thực hiện bởi đội ngũ 100% kĩ sư và chuyên gia của Trung tâm Vệ tinh Việt Nam, có trọng lượng dưới 10kg, có nhiệm vụ giám sát rừng, tàu biển. MicroDragon có khối lượng 50kg sẽ được phóng bằng tên lửa đẩy của Nhật Bản, có nhiệm vụ quan sát vùng biển ven bờ nhằm đánh giá chất lượng nước, định vị nguồn thuỷ sản, phát hiện độ bao phủ của mây nhằm phục vụ cho việc hiệu chỉnh khí quyển.

Cuộc chơi tốn kém

Theo PGS.TS Phạm Anh Tuấn, công nghệ vệ tinh không những đòi hỏi hàm lượng công nghệ cao mà còn đầu tư tốn kém. Tuỳ theo mục đích sử dụng, chi phí sản xuất sẽ khác nhau, từ vài chục nghìn USD tới vài trăm triệu USD. Đơn giản như, vệ tinh PicoDragon có chi phí khoảng 80-90.000 USD (chưa kể chi phí phóng) thì vệ tinh Vinasat nặng 2,97 tấn có giá khoảng 260-280 triệu USD; vệ tinh VNREDSat nặng 120kg có giá khoảng 55,8 triệu Euro. Sắp tới, vệ tinh LOTUSat-2 do Việt Nam chế tạo nặng 600kg, sẽ có giá khoảng 100 triệu USD.

MicroDragon sẽ được phóng miễn phí bằng tên lửa đẩy của Cơ quan hàng không vũ trụ Nhật Bản (JAXA).

Trong điều kiện khó khăn về nguồn lực đầu tư, Việt Nam và Nhật Bản đã đạt được sự đồng thuận về dự án xây dựng Trung tâm vũ trụ quốc gia tại khu công nghệ cao Hoà Lạc. Dự án có tổng đầu tư hơn 600 triệu USD từ nguồn vốn ODA của Nhật Bản và vốn đối ứng từ phía Việt Nam. Đây là dự án về khoa học công nghệ được đầu tư lớn nhất trong vòng 35 năm qua. 

Dự án đã được khởi công xây dựng từ ngày 19-9-2012, dự kiến hoàn thành vào năm 2020. Khi đi vào hoạt động, Trung tâm Vũ trụ quốc gia sẽ là nơi sản xuất ra các vệ tinh dùng công nghệ radar hiện đại cho phép chụp ảnh toàn bộ trái đất với độ phân giải rất cao và đặc biệt chụp được trong mọi điều kiện thời tiết.