Nửa thế kỉ thống trị ngành vũ trụ của tên lửa Soyuz Nga

• Tàu vũ trụ Soyuz Nga phát nổ trên không trung, hai phi hành gia thoát chết thần kì
• Soyuz tiếp tục phát nổ, Nga vẫn chưa thể là số một
• Vụ tai nạn tàu Soyuz 1 và sự hy sinh bi tráng của phi công vũ trụ V.M.Komarov

Sau những thành tựu rực rỡ của ngành khoa học vũ trụ Xôviết nói chung và công cuộc đưa con người bay vào vũ trụ của các chương trình Vostok và Voskhod nói riêng, các công trình sư Liên Xô bắt đầu nghĩ đến những mục tiêu lớn hơn bằng cách bắt tay xây dựng một chương trình không gian mới, với mục đích để đưa người lên quỹ đạo làm việc dài ngày và tiến tới việc đưa người lên Mặt trăng.

Một tàu Soyuz rời bệ phóng trước khi bay lên không gian. Ảnh: RT

Với mục đích đó, các nhà khoa học đã quyết định xây dựng một thế hệ tàu vũ trụ đa chức năng mới, để có thể duy trì trong nhiều năm như là một hệ thống vận chuyển an toàn, tin cậy và thường xuyên, được mang tên Soyuz (Liên hợp). Ngày 23-4-1967 là một cột mốc quan trọng của chương trình Soyuz: "đứa con đầu lòng" mang tên Soyuz 1 cùng một nhà du hành vũ trụ đã được phóng lên quỹ đạo.

Mặc dù chuyến bay đầu tiên không diễn ra thành công, song sự cố này đã mang lại cho người Nga nhiều kinh nghiệm quý để tiếp tục phát triển Soyuz. Tính đến nay trải qua 50 năm với nhiều lần nâng cấp, Soyuz luôn được coi là loại tên lửa đẩy an toàn nhất, khi nó được sử dụng nhiều và lâu nhất trên thế giới so với tất cả các loại thiết bị phóng khác với tổng cộng hơn 1.700 lần phóng thành công.

Trong 30 năm đầu tiên, Soyuz chủ yếu phục vụ các nhiệm vụ không gian của Liên Xô (cũ) và người Nga, gồm việc đưa phi hành gia lên Trạm vũ trụ Chào Mừng (Salyut), Trạm vũ trụ Hòa bình (Mir). 

Trạm vũ trụ ISS. Ảnh: ITN

Tuy nhiên, thời hoàng kim thực sự của Soyuz chỉ bắt đầu từ năm 1998 khi những modul đầu tiên của Trạm Vũ trụ Quốc tế ISS (được mở rộng từ trạm Mir của Nga) được ghép nối vào nhau trên quỹ đạo, bộ đôi tên lửa đẩy Soyuz và tàu vũ trụ cùng tên khi đó đã thực hiện hàng loạt sứ mệnh đưa các phi hành gia, các modul tiếp theo cùng hàng chục tấn hàng hoá lên Trạm ISS.

Tới năm 2011, sau khi NASA của Mỹ quyết định kết thúc chương trình tàu con thoi quá tốn kém và thiếu an toàn, Nga với Soyuz khi đó là lựa chọn duy nhất để đưa các đoàn du hành lên ISS.

Gần 20 năm qua, với hàng chục lần đưa các phi hành đoàn và hàng trăm đợt hàng hoá từ trái đất lên ISS, trị giá mỗi chuyến lên tới hàng chục triệu USD, Soyuz đã mang về cho nước Nga nhiều tỷ USD. Khi mà nước Nga mới vực dậy sau sự sụp đổ của Liên Xô và vướng phải cuộc khủng hoảng kinh tế trầm trọng năm 1998, những đồng USD này được cho là đã duy trì nhịp độ cho sự phát triển của ngành hàng không vũ trụ Nga.

Khoang phi hành gia của Soyuz khi được ghép nối với trạm ISS. Ảnh: ITN

Về thiệt hại, trong nửa thế kỉ vận hành, chỉ có 2 phi hành gia thiệt mạng trong 5 năm đầu tiên triển khai dự án Soyuz. Soyuz hiện là tàu không gian hiếm hoi có khả năng ráp nối giữa các modun ở bên ngoài khoảng không vũ trụ, có khóa không khí cho phép các phi hành gia di chuyển giữa các phần ráp nối. Tất cả các tàu Soyuz đều được phóng lên từ sân bay vũ trụ Baikonur và hạ cánh trên vùng thảo nguyên bằng phẳng của Kazakhstan.

Trước đây, mỗi khi tàu vũ trụ gặp sự cố, các phi hành gia dường như chắc chắn sẽ đối mặt với tử thần. Tuy nhiên, tàu Soyuz thì khác. Người Nga đã trang bị cho nó một hệ thống tên lửa đặc biệt, có khả năng tách rời con tàu khỏi tên lửa đẩy ngay sau khi phát hiện bất thường về mặt kĩ thuật. Sau đó, hệ thống dù hạ cánh sẽ bung ra, đảm bảo cho con tàu tiếp đất êm ái.

Trong vụ phóng hôm qua (11-10), tàu Soyuz MS-10 đã gặp sự cố khi động cơ đẩy giai đoạn 2 bất ngờ dừng hoạt động khi tàu đang lơ lửng trên không gian. Ngay lập tức, hệ thống thoát hiểm khẩn cấp của con tàu được kích hoạt, khoang phi hành gia được tách khỏi tên lửa đẩy và rơi trở lại mặt đất.

Các phi hành gia của Soyuz MS-10 đều an toàn sau vụ phóng hỏng hôm 11-10. Ảnh: RT

Vài phút sau, khoang phi hành gia hạ cánh an toàn ở khu vực cách sân bay Baikonur khoảng 400km, ở miền trung Kazakhstan. Cả hai phi hành gia không gặp bất cứ thương tích nào và sau đó được đưa tới Trung tâm Huấn luyện Gagarin Cosmonaut, ngoại ô thủ đô Moscow (Nga), để theo dõi tình hình.

Dù thất bại, song vụ phóng tàu MS-10 đã cho thấy độ an toàn gần như tuyệt đối với các phi hành gia của Soyuz. Theo RT, dù Mỹ đã có những bước phát triển vượt bậc trong phát triển tàu vũ trụ, với việc ra đời của các tên lửa như SpaceX Falcon 9, song, với ưu thế về giá thành và độ tin cậy, Soyuz sẽ vẫn là loại tàu vũ trụ chính được sử dụng trong ít nhất 4 thập niên nữa.