Tiến sĩ Phạm Xuân Mừng: "Ông ngoại" chơi lớn

Ông Mừng đã bỏ tiền túi hơn chục tỷ đồng (trong số 15 tỷ đồng) để làm bộ phim này trong sự ngạc nhiên của bạn bè, người thân. Nhưng có lẽ, sâu xa hơn, thấm thía hơn, "Đại thi hào Nguyễn Du" là những thông điệp văn hóa, về những giá trị trường tồn của một dân tộc.

- Cơ duyên nào dẫn ông đến với một dự án lớn "có một không hai" trong cuộc đời này, khi quyết định đầu tư phần lớn số tiền khủng với tư cách là nhà sản xuất để làm bộ phim tài liệu "Đại thi hào Nguyễn Du"?

+ Tôi lớn lên bên dòng sông La, bố tôi rất yêu “Truyện Kiều”, ông thuộc làu từng câu, từng chữ, bất cứ việc gì trong cuộc sống, ông cũng đưa "Truyện Kiều" ra ứng tác. Từ bé, tôi đã lớn lên trong không gian thấm đẫm văn hóa đó, và tôi yêu "Truyện Kiều" từ bao giờ. Tôi ấp ủ muốn làm điều gì đó, cho đến khi tôi gặp anh Hồ Bách Khoa, Trưởng Ban Quản lý di tích Đại thi hào Nguyễn Du.

Điều tôi đau đáu nữa là xã hội bây giờ nhiều bất an quá, đạo đức xuống cấp, văn hóa lệch lạc, hơn bao giờ hết chúng ta cần phải nâng cao giáo dục văn hóa, truyền thống. Đại thi hào Nguyễn Du là sự kết tinh của những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. Khi xưa, cụ Phạm Quỳnh đã khẳng định "Truyện Kiều còn, nước ta còn". Kiệt tác của đại thi hào Nguyễn Du là kinh thánh của đời người, tôi muốn khi xem bộ phim về cuộc đời của Nguyễn Du, người Việt sẽ hiểu hơn về cụ, về cội nguồn văn hóa của dân tộc và yêu hơn văn hóa của chúng ta. Nhân dịp kỷ niệm 255 năm ngày sinh và 200 năm ngày mất của cụ, chúng tôi có đủ cơ duyên để bắt đầu thực hiện bộ phim này.

- "Đại thi hào Nguyễn Du" là phim tài liệu truyện, một thể loại khá mới ở Việt Nam và cũng là một thách thức với những người làm phim, từ kinh phí, đến tư liệu và diễn viên. Ông và ê kíp có tự làm khó mình?

+ Trên thực tế đã có rất nhiều phim tài liệu về Đại thi hào Nguyễn Du làm theo phương pháp truyền thống qua lối kể chuyện thông thường, không có gì đặc sắc nên các bộ phim đó thường rơi vào im lặng. Tôi bàn với đạo diễn Nguyễn Văn Đức, anh học ở Nga về, thử nghiệm phim tài liệu kiểu mới. Chúng tôi (nhóm tác giả kịch bản: TS Phạm Xuân Mừng, Lương Xuân Trường, Trần Đình Tuấn, Nguyễn Văn Đức) bắt tay vào viết kịch bản, chỉnh sửa, với sự cố vấn của các nhà nghiên cứu và Ban cố vấn...

Bộ phim bắt đầu bấm máy từ cuối năm 2019 và đến tháng 7 năm 2021 mới hoàn thành, vượt qua nhiều khó khăn từ kinh phí, nội dung, kịch bản, sáng tạo thể loại, xây dựng bối cảnh, phục trang, chọn diễn viên... Đây là phim tài liệu đồ sộ với thời lượng 180 phút, gồm 3 phần. Phần 1: "Gia thế và tuổi thơ" - là khoảng thời gian từ khi Nguyễn Du cất tiếng khóc chào đời đến khi phải đi Thái Bình nương nhờ nhà họ Đoàn lần thứ nhất. Phần 2: "Mười năm gió bụi" - là khoảng thời gian Nguyễn Du trở lại Thái Bình lần thứ hai nương nhờ quê vợ và sáng tác thơ. Phần 3:  "Nghiệp văn và quan trường" là khoảng thời gian Nguyễn Du ra làm quan phục vụ triều đình nhà Nguyễn và mất tại Huế.

- Vậy khi quyết định đầu tư và bắt tay vào sản xuất bộ phim này, ông chọn những lát cắt nào để có thể tái dựng lại chân thực nhất cuộc đời của Đại thi hào Nguyễn Du?

+ Thông qua những lát cắt lịch sử qua các triều đại Lê - Trịnh, Tây Sơn và thời kỳ đầu nhà Nguyễn, phim tài liệu "Đại thi hào Nguyễn Du" đã tái hiện cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn Du từ lúc sinh ra ở phường Bích Câu (Thăng Long) năm 1765 cho tới khi ra làm quan tới chức Hữu Tham tri Bộ Lễ thời Gia Long rồi mất tại Huế năm 1820. Trong quá trình thực hiện, đoàn làm phim đã bám sát tư liệu từ gia phả dòng họ Nguyễn Tiên Điền, niên biểu cuộc đời Nguyễn Du.

Kịch bản phim xây dựng 3 hệ thống nhân vật gắn với cuộc đời của Nguyễn Du. Tuyến thứ nhất là những người trong đời thực có quan hệ trực tiếp với Nguyễn Du như ông nội Nguyễn Quỳnh; ông bà ngoại; cha Nguyễn Nghiễm; mẹ Trần Thị Tần; các anh trai Nguyễn Khản, Nguyễn Nễ; vợ và anh vợ của Nguyễn Du... Tuyến nhân vật này thể hiện góc nhìn về những tác động quan trọng của hoàn cảnh lịch sử tới cuộc đời và sự nghiệp sáng tác của Đại thi hào Nguyễn Du. Tuyến nhân vật thứ hai là những nhân vật trong "Truyện Kiều" như Thúy Kiều, Hoạn Thư, Tú Bà, Kim Trọng, Sở Khanh, Thúc Sinh, Từ Hải... Tuyến nhân vật thứ ba là những con người hiện đại hiểu và nhìn về quá khứ như thế nào.

- Lần đầu tiên chúng ta được xem trọn vẹn một bộ phim về cuộc đời của Đại thi hào Nguyễn Du và hiểu thấu hơn những tư tưởng, suy nghĩ, tầm vóc của một bậc vĩ nhân. Nhưng có lẽ sâu xa hơn, đó chính là thông điệp về văn hóa mà ông và ê kíp làm phim muốn gửi gắm?

+ Nhìn lại cuộc đời, hoàn cảnh lịch sử bể dâu mà Đại thi hào Nguyễn Du đã đi qua, chúng ta thấy rõ chí khí của một nhân cách lớn. Những việc làm, hoàn cảnh, tài năng bẩm sinh và nỗ lực vươn lên của ông thật mạnh mẽ. Những kiệt tác của Đại thi hào Nguyễn Du đã ra đời trong những năm tháng ông lưu lạc, khốn khó. Chúng tôi muốn gửi gắm một thông điệp về văn hóa, và người truyền tải thông điệp đó chính là bố đẻ của Nguyễn Du, tể tướng Nguyễn Nghiễm. Đó chính là văn hóa làm nên sự tồn tại của một quốc gia.

Dòng họ là điểm mạnh và là nhân tố quan trọng quyết định đến sự hưng vong của một triều đại. Một dòng họ lớn mạnh không phải ở đông người mà có một nền tảng văn hóa lớn. Thông qua Đại thi hào Nguyễn Du, qua "Truyện Kiều", thế giới biết đến Việt Nam. Dù trong bất cứ hoàn cảnh nào, chúng ta vẫn giữ được bản sắc của dân tộc, điều đó làm nên sự trường tồn của đất nước. Tất cả những điều đó được kể bằng câu chuyện về cuộc đời Đại thi hào Nguyễn Du.

- Một bộ phim tài liệu dài 180 phút sẽ là thách thức với khán giả, ông có kế hoạch  như thế nào để lan tỏa những thông điệp của bộ phim đến đông đảo công chúng và để phim không rơi vào tình trạng "cất kho"?

+ Chúng tôi xác định bộ phim như một kênh tư liệu, giúp học sinh, sinh viên, công chúng trong và ngoài nước hiểu thêm về tài năng sáng tạo ngôn từ của Nguyễn Du đặc biệt qua "Truyện Kiều" viết bằng chữ Nôm, đưa "Truyện Kiều" đến gần hơn với quảng đại quần chúng nhân dân bằng ngôn từ thuần Việt trong sáng, dễ hiểu. Chúng tôi có kế hoạch tiếp cận với nhà trường để đưa bộ phim này vào trường học, có thể cắt ngắn từng tập 30 phút. Ngoài ra, phim sẽ sớm ra mắt khán giả tại các rạp, hy vọng sẽ nhận được sự ủng hộ của đông đảo công chúng.

- Đầu tư một khoản tiền lớn ước chừng hơn chục tỷ đồng để làm bộ phim thoả mãn khát khao và niềm đam mê, ông mong muốn điều gì ở cuộc chơi quá lớn này? 

+ Cuộc sống sẽ có ý nghĩa hơn khi được làm điều mình tâm huyết. Với "Đại thi hào Nguyễn Du" tôi hạnh phúc vì được làm điều mình thích, dù cũng có lúc hoang mang, lo lắng vì bộ phim khá tốn kém. Giờ thì hy vọng khán giả đón nhận để những tâm huyết và tình yêu của chúng tôi tìm được những tri kỷ, đồng cảm.

 - Cảm ơn cuộc trò chuyện của ông.