Nhớ mùa đi mót lúa rài

Trong nỗi nhớ làng của một người xa xứ, tôi nhớ thiết tha những mùa đi mót lúa rài. Đồng bãi thì mênh mông, vậy mà đói nghèo vẫn đeo bám tuổi thơ tôi suốt những ngày giáp hạt. Nỗi nhớ quê hương thành ra cứ day dứt, xót xa. Cứ như một vết cứa trong trái tim, thỉnh thoảng lại cồn lên. Và chợt thương tất cả những người cũ, những nghĩa tình và bài học làm người bất giác chợt thẳm sâu trong suốt tuổi thơ đói nghèo, cơ cực.

Ngày ấy, vùng quê đồng chiêm của tôi như một cái rún lũ của cả huyện dồn về. Tưới tiêu không chủ động, vì vậy đồng bãi thì mênh mông nhưng người dân quê tôi chỉ canh tác được một vụ mùa, còn vụ chiêm phần đa đất ruộng bỏ hoang. Cũng vì vậy mà những cây lúa vụ mùa đã bị trơ gốc rạ sau một thời gian cũng tự đâm chồi, tự lớn lên, tự mang những chét đòng đòng và chín.

Không chăm sóc, không kỳ vọng, những cây lúa rài như đứa trẻ mồ côi tự lớn lên trên gốc rạ quê mình. Phải vậy chăng mà cây lúa rài dẫu cỗi cằn nhưng cứng cáp không ngờ. Lũ trẻ chúng tôi bên cạnh những buổi chăn trâu bao giờ cũng đeo sau lưng cái giỏ tre đi mót lúa. Bì bõm trong bùn đồng trên đồng dưới cứ thấy bông lúa nào cứng thân ngả vàng là ngắt bỏ vào giỏ. Xóc xách vậy mà cả buổi cũng được một giỏ đầy. Chiều về, trên lưng trâu bụng căng tròn, chúng tôi nghễu nghện với giỏ lúa rài oai phong như kẻ chiến thắng.

Trẻ em ở xã Thọ Xương, huyện Thọ Xuân (Thanh Hóa) được nghỉ hè, tranh thủ đi mót lúa về bán.

Ngoại sẽ đem lúa ấy ra vò bằng chân hoặc dùng hai chiếc đũa kẹp lại tuốt từng bông lúa một. Ai gặt, đập nổi mấy ngọn lúa rài này! Sau  khi có lúa rồi, ngoại tôi sẽ đem đi luộc rồi phơi phóng, xay xát, dần sàng. Lúa rài mà không luộc chín đem xay thì hạt gạo sẽ nát thành cám hết, bởi lúa này thường ngắt xanh, hạt lúa lại còi cọc. Với lúa rài cũng không ai giã gạo bao giờ. Nhưng cơm gạo rài lại đặc biệt ngon.

Có lẽ đến bây giờ tôi chưa từng được ăn loại gạo nào ngon như thế. Càng nhai kỹ nên cơm càng ngọt và bùi. Dù là lúa rài nhưng mở nồi cơm ra vẫn thơm nức mùi gạo mới. Gặt liền, ăn liền có đâu để dành mà cũ được. Ngoại tôi đưa lọ muối vừng ra lắc lắc phần đứa cháu yêu những mảnh lạc vỡ to hơn dồn trên miệng ống. Với tôi, đó là báu vật của đồng. Ăn và hớn hở cười vì hạt lúa do chính tay mình kiếm được. Đâu đủ lớn khôn để thấy mắt ngoại xót xa.

Những mùa lúa rài cứu đói cho dân tôi qua ngày giáp hạt. Những hạt lúa rài ngập trong mưa lụt cho lũ rô đồng béo vàng trên bát. Ngoại tôi không ngần ngừ đem bát gạo rài cuối cùng cứu đói cho hai ông bà neo đơn sát vách. Và ngày mai họ cùng đợi mùa vàng.

Những mùa lúa rài ấy chỉ còn trong ký ức. Chiêm mùa hai vụ nối nhau. Chưa dám nói để ăn ngon mặc đẹp nhưng cũng đủ người quê tôi no ấm. Ngoại về nằm giữa mênh mông đồng bãi quê mình. Đêm trước ngày giỗ ngoại, tôi mơ thấy tay người lắc lọ muối vừng trên bát cơm gạo rài ngoại nấu ngày xưa…