Mười năm trăn trở với tập sách bộ ba về đề tài tôn giáo

Thời điểm này với GS.TS Đỗ Quang Hưng, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu tôn giáo, còn có ý nghĩa đặc biệt quan trọng khi ông vừa cho ra mắt hai công trình nghiên cứu, hoàn thiện tập sách bộ ba trong vòng 10 năm (2005-2015) về lĩnh vực lý luận và thực tiễn chính sách tôn giáo. 

Theo GS.TS Đỗ Quang Hưng, khi ra mắt cuốn sách đầu tiên vào năm 2005, ông chưa có ý tưởng về một tập sách bộ ba về tôn giáo. Chỉ khi tập sách thứ 2 ra đời thì mô hình sách bộ ba mới được định hình. Thời gian làm Viện trưởng Viện Nghiên cứu tôn giáo (từ năm 1997 đến 2008), ông nhận thấy trong hoàn cảnh đất nước ta có nhiều tôn giáo, đa dạng về tổ chức, khác nhau về số lượng thì việc đối xử bình đẳng với các tôn giáo, hoạch định đường lối chính sách tôn giáo có ý nghĩa quan trọng trong sự nghiệp cách mạng của dân tộc. Bởi vậy, cuốn sách đầu tiên “Mấy vấn đề tôn giáo trong cách mạng Việt Nam – Lí luận và thực tiễn” ra đời năm 2005 đã cung cấp một cái nhìn toàn diện và sâu sắc về bản chất chính sách tôn giáo của Đảng và Nhà nước ta trong bối cảnh đời sống tôn giáo có rất nhiều biến đổi so với nhận thức truyền thống.

GS.TS Đỗ Quang Hưng bên tập sách bộ ba về tôn giáo.

Từ đó đến nay, dù đã trải qua nhiều vị trí công tác thuộc các lĩnh vực khác nhau, GS.TS Đỗ Quang Hưng vẫn không ngừng tìm tòi nghiên cứu sâu về lĩnh vực tôn giáo. Ông bộc bạch rằng giữa ông và tôn giáo có một mối “lương duyên”. Điều này giúp ông có thêm cơ hội được đi sâu nghiên cứu, tìm tòi và tham gia nhiều công trình khoa học cấp Nhà nước liên quan đến vấn đề tôn giáo. Càng đi sâu nghiên cứu, ông càng đau đáu dự định sẽ cho ra mắt mô hình tập sách bộ ba về lĩnh vực này.

Cuốn thứ hai “Chính sách tôn giáo và Nhà nước pháp quyền” ra mắt đầu năm 2014 mang tính tổng kết sâu sắc về thực tiễn đời sống tôn giáo và thực hiện chính sách tôn giáo ở Việt Nam trong thời kì đổi mới. Cuốn sách đã đề cập tới những vấn đề tôn giáo “mới và lạ” nhưng thực sự quan trọng: Vấn đề xây dựng mô hình Nhà nước thế tục, tiếp cận chính sách tôn giáo với tư cách như một “chính sách công”. Đầu năm 2015, cuốn sách thứ ba “Nhà nước – Tôn giáo – Luật pháp” ra mắt đã khái quát hóa lộ trình xây dựng và hoàn thiện luật pháp tôn giáo của Nhà nước Việt Nam trong nỗ lực hướng tới một môi trường thích hợp để các cộng đồng tôn giáo không những thực hiện tốt pháp luật với tư cách công dân mà qua luật pháp về tôn giáo có thể tìm thấy sự thỏa mãn đời sống tâm linh.

Sau mười năm kể từ khi cuốn sách đầu tiên ra mắt, tập sách bộ ba được hoàn thiện đúng vào thời điểm Luật Tôn giáo, tín ngưỡng đang được xây dựng ở nước ta đã thu hút sự quan tâm của đông đảo các nhà nghiên cứu, nhà quản lý, hoạch định chính sách về tôn giáo.

Lẽ dĩ nhiên, tập sách bộ ba chỉ là một phần nhỏ trong gia tài sách nghiên cứu của GS.TS Đỗ Quang Hưng, nhưng ông coi đây là tâm huyết, là điểm nhấn trong sự nghiệp của mình. Ngoài tập sách bộ ba về tôn giáo, GS.TS Đỗ Quang Hưng cũng vừa kịp hoàn thành cuốn sách “Quan hệ Nhà nước và giáo hội – Chính sách tôn giáo” vào dịp đầu năm 2015 do Nhà xuất bản Công an nhân dân ấn hành.

GS.TS Đỗ Quang Hưng từng là một nhà nghiên cứu và giảng dạy tại  Khoa Lịch sử - Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội. Ông đã bảo vệ thành công Luận án Tiến sĩ về Quốc tế Cộng sản ở Nga. Ngoài việc nghiên cứu lịch sử, ông vẫn dành thời gian và công sức tìm hiểu về tôn giáo. Đến những năm 90 của thế kỉ XX, khi ở Việt Nam xuất hiện ngành tôn giáo học, ông được mời về làm Viện phó rồi Viện trưởng Viện Nghiên cứu tôn giáo. Từ đó, mặc dù vẫn theo đuổi cả bốn hướng nghiên cứu: sử học, chính trị học, tôn giáo và văn hóa học, nhưng tôn giáo vẫn là hướng đi chính, là niềm đam mê lớn trong đời ông.

Chỉ tính riêng sách nghiên cứu về tôn giáo, ông đã có 11 đầu sách in riêng cùng nhiều công trình in chung hay làm chủ biên. Ông cũng là tác giả của khoảng 300 bài nghiên cứu trên các tạp chí chuyên ngành trong và ngoài nước. Thật khó có thể hình dung ra khối lượng công việc ông phải đảm nhiệm hằng ngày ở các lĩnh vực khác nhau: Hiện ông là Chủ nhiệm Bộ môn Chính trị quốc tế thuộc khoa Khoa học chính trị - Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội; là Chủ nhiệm Hội đồng Tư vấn về tôn giáo của Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Ông còn là Ủy viên Hội đồng Lí luận Trung ương; Ủy viên Ban Chấp hành Hội Sử học Việt Nam; Ủy viên Hội đồng Di sản quốc gia, Ủy viên Hội đồng Liên ngành Học hàm cấp Nhà nước.

Khi được hỏi về bí quyết để có thể đảm nhiệm nhiều trọng trách, GS.TS Đỗ Quang Hưng chia sẻ rằng, ông luôn lấy tư duy triết học lịch sử để soi sáng tất cả các lĩnh vực khoa học mà ông đi sâu tìm tòi. Và quan trọng hơn, chính niềm đam mê nghiên cứu, thái độ làm việc nghiêm túc, cẩn trọng và tận tụy với nghề đã giúp ông thành công.