Đến Moskva học cách giữ gìn thi hài Bác
Giữ gìn thi hài Chủ tịch Hồ Chí Minh để cho các thế hệ hôm nay và mai sau tới thăm viếng Người, học tập tư tưởng của Người "Độc lập, dân tộc gắn liền với CNXH" và "Không có gì quý hơn độc lập tự do" là nguyện vọng thiêng liêng của toàn dân, toàn quân ta. Tới nay đã gần 40 năm thi hài Bác vẫn được giữ gìn ổn định, các nét đặc trưng của Người vẫn giữ nguyên vẹn như lúc sinh thời.
Có được kết quả ấy, mấy ai đã hình dung được chúng ta phải phấn đấu liên tục như thế nào, nhất là trong lĩnh vực hợp tác với các bạn Liên Xô trước đây cũng như các bạn Nga ngày nay. Bởi vì trước đây mọi người thường chỉ hiểu Liên Xô hùng mạnh, nước Nga ngày nay có nhiều điều khác lạ với ta, kể cả quan hệ hợp tác giữa Ban quản lý Lăng Bác và Viện Lăng Lênin của Nga ngày nay đã mấy ai hiểu hết nỗi truân chuyên của nó.
Để giúp các đồng chí hiểu thêm vấn đề này, tôi xin ghi lại câu chuyện có tính chất tạo bước ngoặt trong quan hệ của hai bên vào năm 1992.
Như chúng ta biết từ năm 1969, khi Bác Hồ đi xa, việc giữ gìn lâu dài thi hài Bác được các bạn Liên Xô giúp đỡ một cách toàn diện cả về chuyên gia, vật tư hóa chất đặc biệt cũng như vật tư hóa chất thông thường. Thường xuyên có hai tổ chuyên gia về kỹ thuật và y tế tại Hà Nội để giúp chúng ta. Lúc đó ai cũng nghĩ Liên Xô là thiên đường của loài người. Không ai nghĩ năm 1991 thiên đường đó bị tan vỡ. Theo sau sự kiện đó là việc bạn giúp đỡ ta giữ gìn thi hài Bác có những phức tạp mới. Đó là năm 1992 xảy ra một số sự cố:
- Nhóm chuyên gia y tế Nga đảm nhiệm công tác thường xuyên giữ gìn thi hài Bác không sang Việt
- Đợt làm thuốc lớn thi hài Bác vào tháng 9-1992 nhóm chuyên gia chủ chốt của bạn do Viện phó Viện Lăng Lênin Iouri Romakov dẫn đầu cũng không sang kịp.
- Không mang dung dịch được từ Mạc Tư Khoa về Hà Nội để phục vụ làm thuốc lớn thi hài Bác.
Thông qua các sự kiện đó đủ để chúng ta hiểu cơ chế để bạn hoàn thành trách nhiệm của mình với việc giữ gìn thi hài Bác đã khác với trước, việc hợp tác với bạn rõ ràng không được Chính phủ Nga bảo trợ như trước, nếu thuận lợi thì bạn sang, bạn giúp; nếu không thuận lợi thì bạn không sang, điều đó đối với bạn cũng không sao. Như vậy nếu cứ tiếp tục theo cơ chế cũ thì không thể ổn định được.
Hay nói cách khác là không an toàn trong việc giữ gìn thi hài Bác. Điều đó được khẳng định tại Điều 3 trong Biên bản làm việc với Viện Lăng Lênin đã ký ngày 7/12/1992 tại Mạc Tư Khoa: "Việc cấp hóa chất và nguyên liệu cần thiết cho phía Việt Nam, cũng như việc cử chuyên gia Nga sang Việt Nam để thực hiện công tác bảo dưỡng định kỳ tại Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh có bị gián đoạn, việc này xảy ra do sự hoạt động thiếu tổ chức của các cá nhân hữu quan trong Công ty SPETSVNESHTECHNIKA của Nga, do đó gây ra nguy cơ phá vỡ kế hoạch định kỳ".
Trước tình hình đó, đồng chí Tư lệnh đã xin ý kiến chỉ đạo của trên, phải nhanh chóng sang Mạc Tư Khoa để bàn trực tiếp với lãnh đạo Viện Lăng Lênin tìm phương thức hợp tác mới. Đoàn được thành lập do đồng chí Thượng tá Nguyễn Quang Tấn, Trưởng ban Quản lý Lăng kiêm Tư lệnh Bộ Tư lệnh Bảo vệ Lăng làm Trưởng đoàn. Tham gia đoàn còn có các đồng chí Trung tá Vũ Văn Bình, Phó Viện trưởng Viện 69; kỹ sư Phạm Quốc Khánh, Đội trưởng Độ CX; Phạm Văn Quang, Trưởng ban Đối ngoại. Đoàn lên đường ngày 25/11/1992, tới Mạc Tư Khoa vào sáng ngày 26/11/1992 và kết thúc vào ngày 7/12/1992.
Buổi làm việc đầu tiên với Đoàn ta tại Viện Nghiên cứu Lăng Lênin, có Viện sĩ, GS. Sergây Đebov, các Phó viện trưởng: Yuri Romakov, GS. Đenixov - Nhikokski, Strotchkov và các Chủ nhiệm khoa GS. Mikhailov, Zerebxov, Kazelxev, Vaxilevski.
Hai bên đều thống nhất nhận định một số khó khăn trong thực hiện nhiệm vụ giữ gìn lâu dài thi hài Bác tại Hà Nội như: Chuyên gia y tế không sang được, không đưa dung dịch sang phục vụ cho làm lớn thi hài Bác, việc chuyển kinh phí cho phía bạn cũng gặp nhiều khó khăn, do các công ty Nhà nước của bạn làm trung gian, kinh phí không tới các cán bộ khoa học trực tiếp giúp ta. Đặc biệt là trách nhiệm của các cơ quan Nhà nước của bạn không đủ độ tin cậy để giúp chúng ta thực hiện kế hoạch mà hai bên đã thỏa thuận. Một số cơ quan khác của bạn như Hải quan, An ninh sân bay v.v… gây nhiều phiền hà cho chúng ta trong việc vận chuyển hóa chất, vật tư cần thiết từ Mạc Tư Khoa về Hà Nội.
Xuất phát từ thực tế đó, đồng chí Tư lệnh đề nghị bạn nên hợp tác trực tiếp với chúng ta thông qua các văn bản ký kết giữa hai bên. Thế nhưng các bạn không đồng ý. Thực tâm là bạn rất muốn hợp tác trực tiếp với ta vì một số lý do: Hiệu quả thực hiện nhiệm vụ có độ tin cậy cao, điều đó cũng là tâm tư, tình cảm của các nhà khoa học chân chính Liên Xô trước đây và Liên bang Nga ngày nay đối với sự nghiệp giữ gìn thi hài Chủ tịch Hồ Chí Minh, quan trọng nữa là bạn sẽ có một nguồn kinh phí nhất định để trang trải bớt các khó khăn chồng chất của bạn do thay đổi thể chế chính trị của bạn gây ra.
Theo thông báo của bạn: Viện Lăng Lênin bị cắt kinh phí. Hiện tại việc giữ gìn thi hài Lênin được tài trợ bởi Tập đoàn VILAR do Viện sĩ Bưkov đứng đầu. Tại thời điểm đó các nhà khoa học của bạn chưa thoát khỏi sự say sưa nghiên cứu khoa học trong cơ chế bao cấp XHCN của Nhà nước Xôviết cũ, chưa hiểu được cơ chế thị trường của nước Nga mới. Các nhà khoa học vẫn nghĩ: Hợp tác trực tiếp với nước ngoài (như ta chẳng hạn) không thông qua Nhà nước là vi phạm pháp luật. Hai đoàn trao đổi với nhau gần hai giờ trong không khí không mấy vui vẻ, hết sức chia sẻ những khó khăn của nhau mà vẫn không tìm ra lối thoát.
 |
|
Lăng Lênin trên Quảng trường Đỏ, Moskva. |
Khi đồng chí Tư lệnh đề nghị bạn thiết tha quá, Viện trưởng Viện sĩ Đebov với nét mặt buồn rầu nói: "Chúng tôi muốn hợp tác trực tiếp với các đồng chí quá, nhưng tôi đã hơn 70 tuổi rồi cho nên ngại đứng trước vành móng ngựa lắm". Sau hồi lâu im lặng, cả hai bên không đề xuất được lối thoát nào để tìm hình thức hợp tác mới. Ta chia sẻ những khó khăn về thể chế chính trị, về nguồn kinh phí bị Nhà nước cắt giảm. Bạn chia sẻ với ta về ý nghĩa của việc giữ gìn thi hài Bác thì rất lớn, nhưng trình độ chuyên môn còn thấp.
Giáo sư Mikhailov có đưa cho tôi tờ báo "Sự thật Komsomol" số 22-23 năm 1992 phỏng vấn ông về trình độ của chuyên gia y tế Việt Nam trong lĩnh vực giữ gìn thi hài, ông nói: "Nhóm chuyên gia y tế của Việt Nam có trình độ thấp, nếu thiếu sự giúp đỡ của họ, thì Việt Nam không thể làm gì được".
Thú thực đọc tờ báo này tôi rất tự ái (tôi vẫn còn giữ tờ báo này). Nhưng nhớ tới chỉ thị của đồng chí Nguyễn Khánh ngày 10/7/1991: "Ta đã nắm được một số vấn đề cơ bản, nhưng chưa toàn diện, cần tìm cách hợp tác và tranh thủ sự giúp đỡ của bạn", tôi phải bình tĩnh lại trong buổi đàm phán với bạn. Lúc đó là gần 12h trưa (giờ Mạc Tư Khoa) thì Viện sĩ Bưkov Chủ tịch VILAR tới, ông là nhà khoa học lớn, nguyên là Bộ trưởng thời ông Rưzkov cho nên am hiểu về luật pháp, nhất là luật pháp của nước Nga mới.
Thấy không khí của cuộc đàm phán không mấy vui vẻ ông rất ân tình hỏi tình hình. Sau khi nắm được ý định của hai bên, nhất là nguyện vọng của phía ta. Ông nhanh chóng khẳng định: "Đề nghị hợp tác trực tiếp giữa Ban quản lý Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh và Viện Lăng Lênin được pháp luật của nước Nga mới cho phép". Tới lúc này, không chỉ chúng tôi và cả các nhà khoa học bạn cũng đã nở nụ cười, thở phào nhẹ nhõm.
Từ đây hai bên đã tìm được tiếng nói chung, tìm được phương thức hợp tác mới với tinh thần hiệu quả, tin cậy lâu bền và thể hiện tình nghĩa của ta biết ơn những đóng góp to lớn của bạn vào sự nghiệp giữ gìn lâu dài thi hài Bác. Bạn hiểu được tấm lòng thủy chung của ta, tất nhiên là cũng giúp cho bạn giải quyết một số khó khăn về tài chính. Trên cơ sở đó hai bên nhanh chóng thỏa thuận được các vấn đề:
- Bạn nhận đào tạo cán bộ y tế cho ta ngay tại Viện Lăng Lênin.
- Bạn tiếp tục cung cấp các hóa chất và vật tư cần thiết phục vụ trực tiếp cho nhiệm vụ giữ gìn thi hài Bác.
- Bạn tiếp tục cử chuyên gia sang Hà Nội giúp chúng ta làm nhiệm vụ thường xuyên.
Cũng phải nói thêm các thỏa thuận này có kèm theo vấn đề kinh phí không phải vì khó khăn mà bạn nâng giá, tất cả giá đều do bạn đề xuất thấp bằng phân nửa, thậm chí có vấn đề chỉ bằng một phần ba so với giá mà Nhà nước Nga đã ký kết với ta từ trước. Ngược lại, hiểu được tấm lòng và tình thế của bạn cho nên phía ta hoàn toàn nhất trí mà không có đề nghị khác so với bạn. Sau buổi đàm phán, đồng chí Tư lệnh có báo cáo với đồng chí Hồ Huấn Nghiêm, Đại sứ đặc mệnh toàn quyền của ta tại Liên bang Nga. Đồng chí Đại sứ tỏ ra rất hài lòng với kết quả đã đạt và đồng chí đặc biệt nhấn mạnh: Trong lúc bạn khó khăn thế, nhưng bạn đề nghị giá hữu nghị như vậy là vì sự kính trọng của bạn với Bác Hồ, cho nên chúng ta phải hết sức biết ơn, chia sẻ và tôn trọng bạn trong lúc khó khăn như thế này.
Những thỏa thuận ban đầu tuy chưa nhiều, nhưng tạo ra tiền lệ mới đó là hợp tác trực tiếp giữa hai cơ quan theo đúng quy định luật pháp của hai nước. Trên cơ sở đó sau này chúng ta có những thỏa thuận về hợp tác nghiên cứu khoa học tại Mạc Tư Khoa và tại Hà Nội, bạn cử chuyên gia sang Hà Nội để đào tạo cán bộ y tế Việt Nam, pha chế dung dịch đặc biệt tại Hà Nội v.v…
Một vấn đề nữa không thể không nhắc tới là sự quan tâm, chỉ đạo và giúp đỡ của Đại sứ quán của ta tại Liên bang Nga. Mùa đông năm 1992 ở nước Nga là một trong những mùa đông rét nhất. Khi chúng tôi tới Mạc Tư Khoa thì nhiệt độ ngoài trời vào khoảng -20độ C tới -30độ C. Cũng may các thành viên của đoàn đã học ở châu Âu cho nên điều đó cũng không mấy ngỡ ngàng. Đặc biệt nhờ sự chỉ đạo của đồng chí Đại sứ Hồ Huấn Nghiêm cho nên mọi vấn đề về thời tiết, nơi ăn, chốn ở, phương tiện đi lại, một số vấn đề về đối ngoại đã trở nên nhẹ nhàng. Đồng chí Đại sứ còn cử một cán bộ cùng với đoàn làm việc với bạn.
Khi kết thúc đợt làm việc, cơ quan đại diện thương mại của Đại sứ quán do đồng chí Cường là Tham tán thương mại đã chủ động tổ chức chiêu đãi cảm ơn bạn và tiễn đoàn ta về Hà Nội. Tại buổi chiêu đãi, đồng chí Đại sứ đã tới dự và cảm ơn sự hợp tác giúp đỡ của bạn. Có những câu nói của bạn làm ta rất cảm động về tình cảm của bạn, đồng thời cũng chia sẻ khó khăn của bạn. Đó là đồng chí Viện phó Yuri Romakov có nói với đồng chí Tư lệnh: "Ngày mai tôi muốn ra sây bay tiễn đồng chí quá, nhưng xe của cơ quan lại hết xăng rồi".
Việc chuyển dung dịch từ Mạc Tư Khoa về Hà Nội vào tháng 9/1992 không thể thực hiện được, đến tháng 12/1992 Đoàn của Ban quản lý Lăng sang Mạc Tư Khoa cũng không mang về được, đành phải nhờ Đại sứ quán của ta gửi về sau. Các đồng chí cán bộ của Đại sứ quán được phân công đã làm việc hết mình, tới ngày 4/8/1993 thì dung dịch được chuyển về Hà Nội.
Qua đợt công tác năm 1992 và các năm cùng hợp tác với bạn, chúng ta có thể rút ra được một số kinh nghiệm sau:
- Phải luôn quán triệt sâu sắc quan điểm độc lập tự chủ, quan điểm này phải xuyên suốt mọi thời kỳ, trong mọi việc làm, vì ngay khi Bác đi xa, Liên Xô giúp chúng ta toàn diện việc giữ gìn lâu dài thi hài Bác, ít ai nghĩ tới giai đoạn này (từ năm 1992 tới nay) chúng ta phải tự lập mọi lĩnh vực để giữ gìn an toàn thi hài Bác. Thế mà từ năm 1969, Trung ương đã chỉ đạo tổ y tế phải tự nghiên cứu khoa học với tinh thần để làm chủ ngành khoa học mới mẻ này ở nước ta. Ta thử hình dung nếu ta thiếu tinh thần đó thì làm sao chúng ta có thể giữ gìn an toàn thi hài Bác khi gián đoạn chuyên gia y tế của bạn tới ba lần.
- Phải hết sức chủ động, tự tin, bình tĩnh tìm ra phương thức hợp tác mới phù hợp với điều kiện mới để vừa khai thác tiềm năng trí tuệ và kinh nghiệm của nền khoa học vĩ đại nước Nga, vừa thể hiện đạo lý uống nước nhớ nguồn của dân tộc ta, từ đó nâng cao hiệu quả hợp tác. Ngay khi bạn có nhận định: "Nếu thiếu bạn thì chúng ta không thể làm gì được", chúng ta không được phép tự ái, phải tự tin. Thực tế đã chứng minh, tuy bị gián đoạn chuyên gia tới ba lần, có lần lâu nhất là gần 5 tháng, nhưng thi hài Bác vẫn được chúng ta giữ gìn an toàn và ổn định. Khi thấy sự thật này, chắc là GS. Mikhailov phải thay đổi ý kiến so với năm 1992 khi ông trả lời phỏng vấn của Báo Sự thật Komsomol.
- Trong hợp tác với bạn luôn phải lấy mục tiêu giữ gìn an toàn thi hài Bác là xuyên suốt, từ đó chọn bước đi phù hợp với yêu cầu nhiệm vụ và khả năng của mình.
- Hợp tác với bạn càng hiệu quả thì càng tăng cường khả năng độc lập tự chủ của ta. Đồng thời phải nhận thức muốn nâng cao hiệu quả hợp tác với bạn thì mình phải tự phấn đấu xây dựng mình vững mạnh về mọi mặt chứ không chỉ đơn thuần về chuyên môn
