Một tấm gương lao động sáng tạo không ngừng nghỉ
Khách đến thăm, ông vẫn nhận ra những người quen, vẫn nhớ rõ những điều cần thiết và việc cần phải làm. Dường như đó là kết quả của việc suốt mấy chục năm qua ông miệt mài làm việc từ 10-12 tiếng mỗi ngày. Một trợ lý của giáo sư nói rằng, đó là cách để ông rèn luyện trí óc, luôn tạo sự bận rộn cho cái đầu nhằm duy trì sự tỉnh táo, tinh thông về trí tuệ.
Sinh năm 1916 tại làng Hành Thiện, xã Xuân Hồng, huyện Xuân Trường, tỉnh Nam Định, ông theo học và tốt nghiệp tú tài trường Bonnal ( Ngô Quyền - Hải Phòng). Qua nhiều công việc, năm 1958, ông đã là tác giả của gần 30 cuốn sách, tham gia biên soạn gần 30 cuốn sách nữa ở nhiều lĩnh vực: Triết học, đạo đức học, văn học, nghệ thuật, văn hoá, xã hội, nghiên cứu và giới thiệu thơ văn và cuộc đời của một số thi hào.
Ông cũng là một trong những tác giả có nhiều tác phẩm ca ngợi Chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh. Trong cuộc đời cống hiến và làm việc hết mình của mình, ông đã từng đảm nhiệm vai trò là Giám đốc Sở Văn hoá khu 10 tại Việt Bắc, là Phó Giám đốc Thông tấn xã Việt Nam, là Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học xã hội.
Đặc biệt, Giáo sư Vũ Khiêu chính là Viện trưởng đầu tiên của Viện Khoa học xã hội. Năm 1996, ông là một trong những người đầu tiên được Nhà nước trao tặng giải thưởng Hồ Chí Minh đợt 1 vào ngày 10-9.
 |
| Lãnh đạo huyện Xuân Trường, Nam Định, quê hương GS Vũ Khiêu, chúc mừng nhân dịp Giáo sư tròn 100 tuổi. |
Vóc dáng nhỏ nhắn, nhanh nhẹn, vầng trán cao, đôi mắt tinh anh, nhưng ấn tượng nhất có lẽ vẫn là mỗi lần giáo sư Vũ Khiêu xuất hiện trước công chúng là bộ quần áo trắng thanh lịch, tao nhã.
Luôn nhẹ nhàng, từ tốn, nho nhã; ăn nói chừng mực, đúng chuẩn của một kẻ sĩ. Là một nhà nghiên cứu, một học giả nổi tiếng về nghiên cứu văn hoá Việt Nam, ông thường làm việc từ 10-12h mỗi ngày.
Kể cả khi ông đã về hưu, không còn giữ vị trí quản lý nào, nhưng Giáo sư Vũ Khiêu không vì thế mà xa rời thực tế đời sống. Đôi lần được vinh dự đi công tác cùng ông, tôi để ý những kiến thức xã hội hiện tại luôn được ông cập nhật.
Ông không tỏ ra lạ lẫm trước các từ lóng mà giới trẻ sử dụng, thậm chí còn vận dụng chúng rất thành thục khi trò chuyện ngoài lề khiến nhóm phóng viên trẻ chúng tôi không khỏi bật cười. Các hiện tượng xã hội cũng được ông tìm hiểu khá kỹ. Hoá ra, ông có cách của riêng mình. Đó là đọc hàng chục tờ báo mỗi ngày. Mục nào ông cũng lướt qua. Nếu quan tâm thì ông đọc kỹ.
Và ông còn cập nhật kiến thức xã hội ngay từ chính đội ngũ trợ lý của mình. Đó là lý do vì sao ông thường tuyển những trợ lý trẻ. Qua công việc, ông dạy cho họ các kỹ năng, kiến thức cần thiết để vào đời, lập nghiệp. Về phần mình, ông được họ cập nhật hơi thở cuộc sống hiện đại.
Cách đây chục năm, khi đã trên 90 tuổi, ông vẫn thực hiện những chuyến bay hàng nghìn kilomet, trải qua những chuyến xe vài trăm cây số để đến với những nơi cần ông lan toả tình yêu văn hoá Việt và truyền tải tinh thần lao động, sáng tạo say mê, dành trọn cuộc đời cho nghiên cứu khoa học.
Phải công nhận là ông rất năng nổ, nhiệt tình. Ông chỉ hạn chế khi sức khoẻ không cho phép. Có nhiều người bảo ông ham, ái ngại khi thấy ông đi lại phải có người dìu. Nhưng thiết nghĩ, một nhà nghiên cứu văn hoá như ông, tiếp cận cuộc sống thực tế cũng là một cách để cập nhật thông tin và kiến thức, nếu không đi ra ngoài, không trải nghiệm thì sẽ rất dễ xa rời thực tế.
Đọc nhiều, hiểu rộng, kiến thức uyên thâm nên các tác phẩm của ông đều rất chuẩn mực, thấm đẫm hồn cốt dân tộc, nhất là ở lĩnh vực câu đối. Đọc lên thấy cân chỉnh từng chữ, từng câu, từng vế, mà thấy hào khí 4.000 năm dựng nước và giữ nước của dân tộc như ẩn hiện khiến nhiều người thích thú và kính nể.
Đầu năm 2017, Giáo sư Vũ Khiêu đã vinh dự đón nhận Huy hiệu 70 năm tuổi Đảng. Trước đó, ông đã từng được trao tặng nhiều danh hiệu cao quý như: Giải thưởng Hồ Chí Minh đợt 1 như đã kể trên, Anh hùng Lao động thời kỳ đổi mới năm 2000, Huân chương Độc lập hạng Nhất năm 2006, là một trong 11 công dân ưu tú Thủ đô trong dịp kỷ niệm 1000 năm Thăng Long - Hà Nội.
Không hổ danh là một lão thành cách mạng, là một nhân sỹ trí thức tiêu biểu, một nhà khoa học lớn của đất nước, càng tuổi cao ông càng ấp ủ và biên soạn nhiều tác phẩm nặng ký. Trước là các tác phẩm: Đẹp (1963), Cao Bá Quát (1970), Ngô Thì Nhậm (1976), Anh hùng và Nghệ sỹ (1972), Cách mạng và Nghệ thuật (1979), Nguyễn Trãi (1980),...
Những năm gần đây, khi bước vào tuổi trường thọ, dù sức khỏe có yếu hơn nhưng ông vẫn hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ Chủ tịch Hội đồng biên soạn tổng tập Ngàn năm văn hiến Thăng Long (4 tập, nặng gần 27kg).
Ngoài ra, ông còn dồn tâm sức tham gia biên soạn bộ Bách khoa thư Hà Nội, trực tiếp thực hiện tác phẩm Lịch sử khoa học xã hội và nhân văn thành phố Hà Nội; đồng thời làm Chủ tịch Hội đồng tư vấn khoa học bộ sử Ngàn năm Thăng Long gồm hơn 100 cuốn.
Gần đây nhất là hoàn thành bộ sách Văn hiến Thăng Long gồm 3 tập, dày 2.400 trang. Chưa kể Giáo sư Vũ Khiêu còn trực tiếp tham gia hàng trăm hội thảo về Hà Nội - Thăng Long cùng nhiều đề tài văn hoá xã hội khác.
Không dừng lại ở đó, với bề dày kiến thức có được cộng với uy tín có được, trong những năm qua, ông đã được Đảng, Nhà nước và các địa phương tin tưởng, đặt hàng soạn nhiều văn bia, văn tế, hoành phi, câu đối,... tại nhiều sự kiện trọng đại của đất nước; hoặc trong các đền đài, các công trình văn hoá trên phạm vi cả nước, ca ngợi, tri ân những anh hùng liệt sỹ đã hy sinh bảo vệ chủ quyền và độc lập dân tộc.
Thực sự, nếu không miệt mài làm việc, coi lao động như mục tiêu của cuộc đời thì làm sao ông có thể hoàn thiện từng ấy tác phẩm, từng ấy trọng trách khi thân thể và trí óc đã trải qua một thế kỷ với đất trời. Phải chăng vì hết lòng với văn hoá dân tộc mà ông đã được hưởng lộc từ cội nguồn ấy? Và (hôm nay) ngày 19-9, đúng là ông bước sang tuổi 104!
