Đầu năm “xông đất” làng pháo Nam Ô năm xưa

• Nam Ô yên bình sau hơn 20 năm không tiếng pháo
• Thờ “Ngọc cốt” cá voi trong lăng cổ của làng chài Nam Ô

Nhớ lại chuyện làm phảo, thu gom hàng trăm kilôgam thuốc nổ trong nhà, rồi phơi sấy, nhồi thuốc, ăn ngủ “làm bạn với tử thần”, nhiều người dân nơi đây vẫn còn ớn lạnh, bởi sự nguy hiểm của nghề…

Làng Nam Ô thuộc phường Hòa Hiệp Nam, quận Liên Chiểu, TP Đà Nẵng, từng là làng nghề thủ công sản xuất ra các loại pháo nổ, pháo hoa đặc sắc cung ứng rộng rãi khắp cả nước. Những người cao tuổi nhất hiện ở trong làng cũng không nhớ nổi công việc làm pháo này xuất phát từ khi nào. Chỉ biết rằng trước khi bị cấm, họ đã có vài thế hệ gắn bó với cái nghề đầy nguy hiểm này.

Nói nghề làm pháo là nghề “giỡn mặt tử thần” cũng không ngoa. Chỉ cần một chút sai sót hay bất cẩn, những thùng thuốc bồi, những kho pháo thành phẩm có thể nổ ngay tức khắc, trong chớp mắt cướp đi mạng sống nhiều người. Nhiều vụ tai nạn kinh khiếp, mà sau hơn 20 năm nhắc lại, những người dân ở đây vẫn chưa hết bàng hoàng. Có những người mới ăn sáng, cà phê, cười nói với nhau, chỉ một lát sau đã nát thịt, tan xương do thuốc bồi để làm pháo phát nổ bất ngờ. Có những gia đình giàu lên từ nghề pháo; nhưng rồi trong thoáng chốt, nhà đổ, người chết do nổ thuốc pháo.

Đó là chưa kể đến những nạn nhân chết vì pháo nổ trên xe khách trong quá trình vận chuyển; nhiều trẻ em thương tật do ham giành giật pháo chưa nổ khi các gia đình đốt pháo để mừng cưới hỏi, để cúng tất niên, cúng giao thừa… Nhiều nạn nhân do thuốc pháo nổ vẫn còn sống ở Nam Ô, nhưng không ai muốn nêu tên và gợi lại nỗi đau quá lớn vẫn đeo bám thân thể tật nguyền của họ.

Ông Nguyễn Biết (68 tuổi, từng là Phó Chủ nhiệm HTX làm pháo Nam Ô) nhớ lại: “Công việc làm pháo thu nhập cũng khá lắm, nhưng cái nghề nguy hiểm cực kỳ, chết lúc nào không hay. Hồi đó mấy vụ cháy nổ do sản xuất pháo ở đây xảy ra liên miên, cứ vài ba ngày là có một vụ. Mỗi lần đang làm mà nghe tiếng pháo nổ ai cũng hoảng sợ dữ lắm, nhất định là trong làng không chết người thì cũng có cháy nhà. Vì vậy, khi Nhà nước có chủ trương cấm pháo, người dân đồng tình ủng hộ, dù trong lòng nặng trĩu. Bởi nghề làm pháo tàn khốc và cay đắng là vậy, nhưng nó cũng chính là cái nghề đem lại cuộc sống đủ đầy cho nhiều hộ gia đình, nhất là vào dịp Tết. Vì thế, cuối năm 1994, khi nhà nước ban hành Chỉ thị số 406 – TTg về việc cấm sản xuất, buôn bán và đốt pháo, người dân Nam Ô rơi vào cảnh khốn khó, hoang mang...”.

Ngừng một lát, ông Biết bùi ngùi nói tiếp: “Lúc đó, ngoài nghề pháo ra cả làng đâu có biết làm gì khác nữa. Chưa kể là bao nhiêu vốn liếng đầu tư vào làm pháo để bán trong dịp Tết bị đổ sông đổ biển, chúng tôi dường như trắng tay. Còn nhớ Tết năm 1995, nhà tôi không còn đồng bạc nào để mua sắm Tết...”.

Nhiều gia đình ở Nam Ô quay lại với nghề làm nước mắm thủ công.

Để vượt qua giai đoạn khó khăn này, nhiều người đã bỏ làng tha hương cầu thực. Những người bám trụ lại thì buôn gánh bán bưng, làm đủ nghề kiếm sống qua ngày. Rồi may mắn, Nhà nước cho vay mỗi hộ vài chục triệu đồng với lãi suất ưu đãi để chuyển đổi nghề nghiệp, một số hộ dân ở Nam Ô bắt đầu quay lại với một nghề truyền thống khác, vốn bị nghề làm pháo trước đây lấn át. Đó là nghề làm mắm cũng từng nổi tiếng trước đây. Đến nay, thương hiệu nước mắm Nam Ô đã lấy lại được danh tiếng, được thị trường chấp nhận.

Việc sản xuất nước mắm ngày càng mở rộng, từ quy mô gia đình đến quy mô công nghiệp… Hàng chục hộ đã đầu tư sắm mới tàu thuyền ra khơi khai thác hải sản, đào ao nuôi trồng thuỷ sản. 

Năm 1998, Khu công nghiệp (KCN) Hòa Khánh được mở ra, góp phần giải quyết công ăn việc làm cho hàng trăm lao động trẻ trong làng. Người già làm mắm, thanh niên được nhận vào làm ở KCN. Làng Nam Ô từng bước ổn định lại cuộc sống. Con em Nam Ô được quan tâm cho việc học hành, thay vì bỏ học giữa chừng để theo cha mẹ làm pháo như trước…

Tình trạng thanh niên thất nghiệp, suốt ngày rượu chè, quậy phá cũng đã chấm dứt. Tình hình ANCT, TTATXH nơi đây khá ổn định. Làng Nam Ô bây giờ đã thành phố thị đông vui, sầm uất, nhà cửa mọc san sát nhau. Nhiều lái buôn, nhiều đoàn khách du lịch thường xuyên tìm đến làng để mua đặc sản nước mắm truyền thống.

Đầu Xuân, bên chén trà thơm ngát, ông Lê Huy Du, Chủ tịch UBND phường Hòa Hiệp Nam, tâm sự: “Bằng sự nỗ lực của hệ thống chính quyền, đặc biệt là sự nỗ lực của chính người dân, làng Nam Ô đã có những bước tiến dài vượt qua giai đoạn khủng hoảng. Đến nay, những hộ nghèo trong làng đã giảm đáng kể, điều kiện cơ sở hạ tầng ở địa phương được nâng cấp, góp phần đưa phường Hòa Hiệp Nam phát triển đi lên không thua kém các phường khác trên địa bàn”...

Đến Nam Ô vào những ngày Tết cổ truyền Bính Thân, dễ dàng nhận ra sự thay da đổi thịt của nơi này. Với họ bây giờ, cuộc sống đã được vẽ trên một trang mới, rôm rả những tiếng cười và ngập tràn sắc màu no ấm, yên vui.