Hồn thơ Hồ Dzếnh bắt nguồn từ những cảm xúc về quê ngoại Việt Nam
Nhà thơ Hồ Dzếnh tên thật là Hà Triệu Anh (1916-1991). Thủa nhỏ, ông học tiểu học ở Thanh Hóa, sau đó ra Hà Nội học hết bậc trung học. Ông kiếm sống bằng nghề dạy học, làm công cho các hiệu buôn người Hoa. Mang trong mình hai dòng máu Việt, Hoa nhưng hồn thơ Hồ Dzếnh bắt nguồn từ những cảm xúc về quê ngoại - Việt Nam.
Đó là cuộc “lương duyên kỳ ngộ” mà sau này ông đã có nhiều hồi tưởng qua tác phẩm của mình. Trong Lời giới thiệu tập thơ “Quê ngoại” của Hồ Dzếnh, TS. Trần Văn Trọng, Viện Văn học viết: “Lần đầu tiên thi ca Việt Nam được tô điểm một cách chau chuốt bằng ngọn bút linh diệu của một nhà thơ ngoại quốc…”.
Ngọn bút đó như mang nỗi buồn cố hữu nhưng chất thơ từ những số phận và một niềm tin vào thế giới tốt đẹp luôn giữ cho trang viết của ông chất nhựa sống dồi dào.
 |
| Nhà thơ Hồ Dzếnh. |
Phảng phất dư vị của Thạch Lam, Thanh Tịnh, văn xuôi đầy chất thơ của Hồ Dzếnh lấy đề tài từ cuộc sống xung quanh, những con người đi qua cuộc đời ông, thể hiện bằng bút pháp độc đáo, nhìn hiện thực bằng trái tim đa cảm.
Những ngày đầu cầm bút, Hồ Dzếnh không có ý định thành nhà văn. Ông viết như giãi bày, như tự thú, như sám hối về những câu chuyện của gia đình. Nhà thơ Vũ Quần Phương cho biết, vào thời ấy, Hồ Dzếnh chỉ bằng trái tim lương thiện và đa cảm, ông đã đứng về phía những người nghèo khổ. Ông thấy ở họ những tình cảm tốt đẹp, lòng vị tha cao cả, sự rộng lượng và tình thương người.
Truyện ngắn Hồ Dzếnh là truyện ngắn trữ tình. Nhân vật chính xuyên qua tất cả mọi truyện chính là tác giả. Nhiều lúc diễn biến cốt truyện bị ngưng lại nhường cho người viết bộc lộ.
Đó là những đoạn ông ca ngợi người mẹ, người chị hoặc ca ngợi mảnh đất Việt Nam, quê mẹ của mình: "Hỡi nước Việt Nam, tôi nghiêng lòng xuống Người, trên những luống cày mà hương thơm còn phảng phất, vì tôi đã từng uống nước và nói tiếng nói của Người, vì tôi đã thề yêu Người trên bậc tuyệt vời của tôn giáo.
Trên mảnh đất xúc tích những tinh hoa của văn chương, những công trạng lịch sử, tôi còn ghi cả những bóng dáng người xưa tôi thương yêu…" (Trích “Chị Yên”).
Tham dự lễ kỷ niệm, các đại biểu đều thống nhất rằng: Nhà thơ, nhà văn Hồ Dzếnh là cây bút đa tài, là một trong những hội viên sáng lập Hội Nhà văn Việt Nam. Hồ Dzếnh đã có sáng tác đầu tiên in năm 1937, những tác phẩm của ông được bạn đọc đương thời yêu thích. Đặc biệt, thơ ông đến nay dường như vẫn tươi mới, gần gũi, nhẹ nhàng, sâu lắng, đầy ám ảnh.
Nhà thơ Vũ Quần Phương, người từng có nhiều bài viết nghiên cứu sâu sắc về thơ văn Hồ Dzếnh chia sẻ, với tập văn “Chân trời cũ” và tập thơ “Quê ngoại,” Hồ Dzếnh đã có một vị trí xứng đáng trên văn đàn Việt Nam trước cách mạng.
 |
| Quang cảnh lễ kỉ niệm. |
Ở cả thơ lẫn truyện, người ta dễ dàng nhận ra Hồ Dzếnh - một tâm hồn giàu cảm xúc, tràn ngập yêu thương, trắc ẩn, gắn bó với những phận người hẩm hưu, nghèo khổ trong xã hội cũ.
Hồ Dzếnh viết không nhiều, nhưng ai có may mắn đọc một bài thơ, một truyện ngắn của ông chắc chắn sẽ giữ mãi ấn tượng về ông. Văn và thơ ông có cái ma lực ngân nga rất lâu trong tâm chí người đọc. Cái ma lực ấy do chính cái chất tâm hồn ông tạo nên.
Đọc thơ Hồ Dzếnh, Tiến sỹ Đỗ Thị Thu Huyền chia sẻ: "Thơ ông như bức tranh dang dở, những cảm xúc ngập ngừng và được vẽ bởi sắc màu bảng lảng. Nếu như “Đường thi” của ông nhiều trầm lắng, suy tư thì Lục bát lại mang đến những tấm lòng u hoài, buồn nhẹ mà không kém phần thiết tha với cuộc sống ăm ắp tình”.
Phó Giáo sư, Tiến sỹ Lưu Khánh Thơ nhận định, văn xuôi của Hồ Dzếnh đã thực sự mở rộng khả năng của truyện ngắn trữ tình. Phá bỏ cái khung chật hẹp của thể loại, đưa vào đó khả năng tối ưu của sự tự biểu hiện, ông đã tạo nên sự giao thoa, tiếp nối giữa thơ và truyện.
Với bút pháp nghệ thuật trữ tình tinh tế cùng với số phận và nhân thân đặc biệt của mình, Hồ Dzếnh đã tạo được một dấu ấn riêng trong dòng truyện ngắn trữ tình 1930-1945.
Cùng chung quan điểm đó, nhà thơ Hữu Thỉnh, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam ghi nhận Hồ Dzếnh là sự hòa hợp của hai dòng máu, hai hồn thơ Trung Hoa-Việt Nam. Ông là một nhà văn, nhà thơ mẫu mực về nhân cách, sự nghiệp.
Văn chương Hồ Dzếnh đậm tính chất hiện thực, đầy ắp thương yêu, nhiều sự sẻ chia. Ông có đóng góp nhiều cho sự phát triển dòng văn học cách mạng Việt Nam. Hồ Dzếnh xứng đáng với Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật mà ông được truy tặng.
Nhà thơ Hữu Thỉnh cho biết, Hội Nhà văn Việt Nam đang phối hợp với gia đình nhà thơ xem xét xây dựng bộ sách toàn tập về Hồ Dzếnh để giúp các thế hệ sau có cơ sở tôn vinh, nghiên cứu về nhà thơ lớn này.
