Những câu hỏi lớn cần sớm được giải đáp

• Alexandria Ocasio-Cortez: Làn gió mới trên đồi Capitol
• Mỹ: Một phụ nữ bị bắn chết khi cố đột nhập đồi Capitol

Những câu hỏi lớn

Câu hỏi đầu tiên là về tương lai của đảng Cộng hòa. Với chiến thắng tại bang Georgia, đảng Dân chủ giờ đây sẽ nắm quyền kiểm soát lưỡng viện trong Quốc hội Mỹ cùng Tổng thống đắc cử Joe Biden tái lập lại ưu thế tuyệt đối trước đảng Cộng hòa 10 năm về trước. Thất bại này sẽ buộc phe Cộng hòa phải có điều chỉnh, song thay đổi ra sao là điều mà chính đảng này chưa thể tìm ra câu trả lời.

Nhiều nhân vật chủ chốt như lãnh đạo phe đa số tại Thượng viện Mitch McConnell, lãnh đạo phe thiểu số tại Hạ viện Kevin McCarthy hay Thượng nghị sỹ Lindsey Graham, một trong những thành viên đảng Cộng hòa có tầm ảnh hưởng tại Quốc hội, vẫn duy trì sự ủng hộ đối với Tổng thống đương nhiệm Donald Trump, dù chính ông Lindsey Graham đã bảo vệ kết quả bầu cử trước nỗ lực thách thức của nhóm 11 Thượng nghị sỹ Cộng hòa khác.

Tuy nhiên, một bộ phận không nhỏ trong đảng Cộng hòa đã thể hiện sự bất mãn ngày một lớn với ông Donald Trump, đặc biệt là sau bạo loạn tại Đồi Capitol. Cựu Thống đốc New Jersey Chris Christie, chính trị gia đầu tiên ủng hộ ông Donald Trump, cho rằng "hành động của ông ấy trong 8 tuần qua đã gây tổn thất nghiêm trọng tới đất nước và đảng".

Phiên họp đầu tiên của Quốc hội Mỹ hôm 3/1.

Thượng nghị sỹ bang South Dakota John Thune kêu gọi loại ông Donald Trump trong bỏ phiếu nội bộ năm tới, nhận định rằng đã đến lúc xây dựng lại bản sắc của đảng Cộng hòa dựa trên hệ nguyên tắc, ý tưởng và chính sách, thay vì xoay quanh một cá nhân. Một hướng đi hợp lý, khôi phục đoàn kết nội bộ, ngăn chặn bước tiến của đảng Dân chủ trong bầu cử Thượng viện và Hạ viện 2022 là điều giới lãnh đạo đảng Cộng hòa cần sớm tìm kiếm. Đây không đơn giản là vấn đề sinh tồn của một đảng, mà còn của hệ thống chính trị lưỡng đảng Mỹ.

Tiếp đó là bài toán chữa lành những vết thương trong lòng nước Mỹ. Cuộc bạo loạn vừa qua tại Đồi Capitol một lần nữa thể hiện sự chia rẽ, rạn nứt cao chưa từng có trong nội bộ xứ cờ hoa. Nhiều chuyên gia đã nhận định rằng trong nhiệm kỳ đầu, chính quyền của ông Joe Biden sẽ tập trung giải quyết các vấn đề đối nội như triệt để kiểm soát đại dịch COVID-19, hồi phục tốc độ tăng trưởng của nền kinh tế và xoa dịu các vấn đề xã hội như bạo lực gia tăng, bất bình đẳng giới và bình đẳng thu nhập ngày một lớn.

Song cuộc bạo loạn hôm 6/1 cho thấy nước Mỹ có lẽ sẽ cần nhiều hơn một nhiệm kỳ Tổng thống để bình phục. Tuy nhiên, nhìn vào cuộc bầu cử vừa qua, ông Donald Trump và đảng Cộng hòa chắc chắn sẽ không từ bỏ một cách dễ dàng 4 năm tới.

Trong phát biểu ngày 7/1, ông Donald Trump đã nói về "hành trình tuyệt vời chỉ mới bắt đầu", tỏ ý chấp nhận kết quả bầu cử, song ngầm khẳng định sẽ tham gia tranh cử năm 2024. Với tình hình hiện nay, ông Donald Trump, với sự ủng hộ của một bộ phận người dân và đảng Cộng hòa, vẫn là nhân tố lớn trong chính trị Mỹ trong ít nhất 4 năm tới. Đây có thể là rào cản lớn tới nhiệm vụ hàn gắn nước Mỹ của chính quyền Tổng thống kế nhiệm Joe Biden.

Câu hỏi tiếp theo là về vị thế của nền dân chủ Mỹ trên trường quốc tế. Từ lâu, Washington đã là tấm gương sáng cho nhiều thế hệ khi nói đến nền dân chủ và sự thay đổi quyền lực có trật tự. Các đồng minh phương Tây có thể nghi ngờ về chính sách đối ngoại của người đứng đầu Nhà Trắng, song rõ ràng không lường trước cuộc bạo loạn ngay tại Đồi Capitol để ngăn chặn quá trình chuyển giao quyền lực. Điều này lý giải tại sao lãnh đạo Anh, Pháp, Đức, Chủ tịch Liên minh châu Âu (EU), Tổng Thư ký NATO đều nhận định rằng sự kiện xảy ra ở "trung tâm", "ngôi đền" của nền dân chủ lại sốc đến như vậy. Bởi lẽ, vị thế nền dân chủ hàng đầu của Mỹ đang đứng trước thách thức nghiêm trọng.

Đáng ngại hơn, cuộc bạo loạn này có thể cổ vũ phong trào cực đoan, tạo tiền lệ xấu cho các cuộc bầu cử sắp tới, đặc biệt là Đức, nơi đảng cực hữu Sự lựa chọn vì nước Đức (AfD) đang lớn mạnh. Do đó, chính quyền kế nhiệm cần khôi phục vị thế của nền dân chủ Mỹ, bởi đây không đơn giản là chuyện của xứ cờ hoa, mà còn liên quan tới hệ giá trị dân chủ phương Tây hằng theo đuổi. Trên đây là những câu hỏi không hề đơn giản đang chờ ông Joe Biden và nước Mỹ sau ngày 20/1 tới.

Thế kiểm soát mỏng manh

Sáng 8/1 (giờ địa phương), Thượng nghị sĩ đương nhiệm đảng Cộng hòa Kelly Loeffler đã thừa nhận thất bại trong cuộc bầu cử bổ sung tại bang Georgia và chúc mừng đối thủ của đảng Dân chủ Raphael Warnock. Cùng với đó, thông tin ứng cử viên đảng Dân chủ Jon Ossoff vượt qua Thượng nghị sĩ đương nhiệm đảng Cộng hòa David Perdue tại bang này cũng được công bố. Điều đó có nghĩa cuộc chạy đua vào Quốc hội Mỹ khóa 117 đã chính thức khép lại với kết quả đảng Dân chủ kiểm soát cả hai nhánh lập pháp tại Mỹ, nhưng với cách biệt ít ỏi so với đảng Cộng hòa.

Thế kiểm soát mong manh này khiến các quyết sách quan trọng của chính quyền trong thời gian tới được dự báo chưa hẳn đã dễ dàng được thông qua, khiến nền chính trị Mỹ sẽ phải đối đầu với nhiều thử thách trong việc tạo ra một sự đồng thuận về những vấn đề quan trọng, cấp bách. Quá trình xây dựng nhân sự nội các của ông Joe Biden sẽ sớm phải đối mặt với các sức ép từ phe Cộng hòa, nhất là với một số vị trí cần được Thượng viện xác nhận.

Việc theo đuổi quan điểm xây dựng nội các đa dạng về thành phần, đại diện cho nhiều tầng lớp xã hội Mỹ đang khiến ông Joe Biden chịu áp lực từ chính nội bộ đảng Dân chủ, khi một số nhóm nghị sĩ đang thúc ép đội ngũ chuyển giao lựa chọn thêm nhiều nhân vật có cùng quan điểm chính trị, mang tính đại diện về tầng lớp và xuất thân.

Cán cân quyền lực tương đối ngang bằng giữa hai đảng trong Quốc hội khóa 117 cũng có thể khiến quá trình hoạch định và triển khai chính sách của chính quyền Tổng thống đắc cử Biden bị ảnh hưởng đáng kể, nhất là đối với một số vấn đề quan trọng về đối nội. Thách thức đầu tiên mà ông Joe Biden sẽ phải đối mặt, bên cạnh quá trình phê chuẩn nội các mới, có thể đến từ việc thông qua các gói kích thích kinh tế để đối phó với tác động của đại dịch COVID-19 trong thời gian tới.

Một gói kích thích kinh tế lớn hơn theo đề xuất của đảng Dân chủ nhằm giúp người dân Mỹ nhanh chóng vượt qua những khó khăn của dịch bệnh, hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ sẽ gặp nhiều khó khăn tại "ải" Thượng viện, nơi đảng Cộng hòa không muốn chi quá nhiều, ảnh hưởng tới quá trình sản xuất và tạo gánh nặng về thuế đối với tầng lớp trên trung lưu, doanh nghiệp quy mô lớn.

Chính quyền của ông Joe Biden cũng sẽ phải đối mặt với nhiều sức ép từ phe Cộng hòa trong việc thông qua các dự luật quan trọng liên quan đến chương trình chăm sóc sức khỏe giá rẻ (Affordable Care Act), chương trình cho vay sinh viên, vấn đề nhập cư... những kế hoạch vốn đã gặp bế tắc từ lâu.

Đại dịch COVID-19 tiếp tục tác động sâu rộng tới đời sống chính trị-kinh tế và xã hội Mỹ, thúc ép chính quyền tới đây của ông Joe Biden phải sớm thông qua các giải pháp về y tế và kinh tế để đối phó và xử lý. Dù đảng Dân chủ đã giành lại được quyền kiểm soát Thượng viện, chính quyền vẫn sẽ phải điều chỉnh các chính sách quan trọng này theo hướng cân bằng, ôn hòa hơn so với những cam kết đặt ra, vốn được xây dựng trên nền tảng quan điểm trung tả trong quá trình chạy đua tranh cử.

Đồng thời, để các dự luật có thể vượt qua và trở thành đạo luật, phe Dân chủ tại Thượng viện không chỉ tăng cường sự đoàn kết, củng cố nền tảng của mình mà còn phải cần đến sự ủng hộ hơn nữa của các nghị sĩ độc lập, có tiếng nói quan trọng.

Những thực tế đang diễn ra dự báo về một cuộc sống chung vốn chưa bao giờ dễ dàng giữa các nghị sĩ hai đảng Dân chủ và đảng Cộng hòa sẽ càng trở nên khó khăn hơn trong nhiệm kỳ tới. Đó cũng là thách thức đối với cả chính quyền Tổng thống đắc cử Joe Biden. Trong chiến dịch tranh cử tổng thống năm 2020, ông từng cam kết hành động đối với những vấn đề như nhập cư, biến đổi khí hậu, chăm sóc y tế và bất bình đẳng kinh tế.

Tuy nhiên, sự phân cực giữa hai đảng và tỷ lệ chênh lệch sít sao tại Hạ viện và Thượng viện sẽ khiến ông Joe Biden khó có thể hành động quyết liệt để thực hiện cam kết trên. Nói cách khác, với thế kiểm soát mong manh của đảng Dân chủ tại Quốc hội Mỹ, sau khi nhậm chức ngày 20/1 tới, Tổng thống thứ 46 của Xứ cờ hoa vẫn cần phải thỏa hiệp với đảng Cộng hòa để có thể thúc đẩy các chính sách của mình.