Có những khát vọng như thế
Đồng đội kể về mẹ Diệm
Những ngày tháng 3, khi tôi đến cầu Hiền Lương, sông Bến Hải, đông đảo người dân ở hai bờ có nhà sát bên QL1A đang dọn dẹp lại nhà cửa cho tươm tất để đón hàng nghìn lượt khách từ Bắc chí Nam và cả người ngoại quốc dừng chân nơi đây vào những ngày tháng tư lịch sử.
Bà con tất bật với công việc, song khi thấy đoàn khách nào đó đến, dừng chân bên dòng sông Bến Hải, liền nhìn lên ngọn cờ Tổ quốc cao ngất trời tung bay trong gió như muốn bày tỏ niềm tự hào về những năm tháng chống Mỹ, cứu nước hào hùng và những đổi thay sau hơn 30 năm giải phóng ở mảnh đất từng là một thời ngút ngàn lửa đạn này.
Ông Lê Hữu Năm, một người dân thôn Hiền Lương, có nhà ở sát bờ Bắc sông Bến Hải tâm sự: "Nhìn cờ Tổ quốc thì nhớ tới mẹ Diệm. Mẹ đã hàng đêm ngồi dưới làn mưa bom bão đạn của kẻ thù để vá cờ Tổ quốc, để khát vọng thống nhất đôi bờ, độc lập dân tộc được thành hiện thực. Chuyện mẹ ngồi thâu đêm suốt sáng vá cờ lúc đó bây giờ còn ít người biết đến, ở Hiền Lương duy chỉ còn mẹ Sang…".
Mẹ Hoàng Thị Sang năm nay 87 tuổi, ở với con trai út là anh Đinh Như Đăng, ngôi nhà nhỏ nằm cuối thôn Hiền Lương. Hỏi chuyện vá cờ năm xưa, người đầu tiên mà mẹ Sang nhắc đến là mẹ Diệm.
Mẹ kể: "Chiến tranh, bom đạn dội xuống như mưa, nhà tan cửa nát, người chết bên mâm cơm, người sống như hạt gạo trên sàng, khốc liệt lắm các con à, làm sao mà kể hết được. Những năm 1967 - 1968, Vĩnh Linh trở thành mục tiêu đánh phá ác liệt nhất của Mỹ, Quân đội Sài Gòn, phía ta mỗi ngày treo cờ Tổ quốc lên ở bờ Bắc đều bị bom đạn của kẻ thù bắn nát.
Không có cờ thì coi như mất chí hướng chiến đấu nên dù có tan xương nát thịt cũng treo cờ lên cho bằng được. Muốn có cờ thường xuyên thì không còn cách nào khác là phải vá lại. Công việc ấy gian nan và không kém phần nguy hiểm như những người cầm súng xông trận.
Những năm tháng ác liệt ấy, người già, trẻ nhỏ và phụ nữ đều được ưu tiên sơ tán ra các tỉnh phía Bắc. Nhưng khi thấy các chiến sĩ Công an, Bộ đội cặm cụi vá cờ, những người như mẹ, mẹ Diệm và nhiều mẹ khác tình nguyện ở lại đảm nhận công việc ấy.
Việc vá cờ diễn ra suốt ngày đêm. Do lá cờ có kích thước lớn nên phải đặt vá ở một khoảng sân rộng, nhưng khi máy địch ập đến, các anh Công an hô báo động thì chị em phải ôm cờ chui xuống hầm chữ A, rồi tiếp tục công việc ở đó cho đến khi hoàn thành.
Không ai nhớ nổi những người như mẹ và mẹ Diệm đã vá bao nhiêu nghìn mét cờ, chỉ biết cờ rách thì vá lại, để lá cờ Tổ quốc luôn tung bay ở bờ Bắc sông Bến Hải".
Có những khát vọng như thế
Để chiến đấu với kẻ thù trên cả hai mặt trận chính trị và vũ trang, tháng 4/1956, Chính phủ ta cho xây cột cờ lớn và kiên cố bằng thép ống cao 34m, trên đỉnh gắn một ngôi sao bằng đồng đường kính 1,2m với hệ thống 15 bóng đèn loại 500W, lá cờ có kích thước 134,4m2 (9,6x14m).
Cột cờ này được bảo vệ vững chắc trong nhiều năm liền, song đến những năm 1967-1968, bom đạn của Mỹ, Quân đội Sài Gòn đánh phá quá ác liệt làm cho cột cờ bị gãy đổ.
Để dựng lại cột cờ, cũng như kéo cờ rộng lên độ cao hàng chục mét, nhiều chiến sĩ của ta đã dũng cảm hy sinh. Trong rất nhiều huyền thoại về cuộc kháng chiến thống nhất đôi bờ, có huyền thoại về những người mẹ vá cờ.
"Mẹ Diệm không những khéo léo về đường kim mũi chỉ mà lúc vá cờ mẹ còn chú trọng chỗ quan trọng nhất trên lá cờ. Theo mẹ đó là ngôi sao vàng năm cánh. Vá lành ngôi sao cũng là vá lành lại cả năm châu, thế giới không còn chiến tranh, con người không còn đối xử với nhau bằng bom đạn và sự hủy diệt tàn khốc khác"- mẹ Sang bùi ngùi nhớ lại.
Mẹ Ngô Thị Diệm có chồng là chiến sĩ cách mạng Lê Văn Hồi qua đời trong chiến tranh. Mẹ sinh được hai người con là anh Lê Văn Sòa, hiện là cán bộ quân đội công tác tại Hà Nội, và chị Lê Thị Nguyệt sinh sống ở Gio Linh (Quảng Trị). Sau ngày đất nước hòa bình thống nhất, mẹ Diệm ở với con gái, đến năm 1992 thì mẹ qua đời do bạo bệnh.
Đầu năm 2008, Đảng và Nhà nước đã truy tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân trong kháng chiến chống Mỹ cho mẹ Diệm.
Con gái của mẹ là chị Nguyệt tâm sự: "Khi còn sống, mẹ thường nhớ đến lá cờ Tổ quốc, sai con cháu chở ra bên bờ Bắc sông để cùng với dì Sang (bà Hoàng Thị Sang) nhìn lại địa điểm cột cờ..."
