Nhiều kẽ hở trong quản lý dự án PPP gây thất thoát ngân sách

• Lo lắng đổi "đất vàng" lấy công trình thấp trong các dự án PPP
• Dự án PPP phải có vốn đầu tư tối thiểu 200 tỷ đồng
• Dự án PPP phải có tổng mức đầu tư từ 200 tỷ đồng trở lên
• Nhiều thay đổi trong thực hiện dự án PPP

Kiến nghị xử lý hàng nghìn tỉ đồng

Lãnh đạo Kiểm toán Nhà nước dẫn chứng, nhiều dự án giao thông dưới hình thức PPP trên các tuyến quốc lộ có tình trạng phí chồng phí, điều này làm tăng chi phí vận chuyển hàng hóa cũng như sự thiếu minh bạch trong việc thu và quản lý phí...

Những vấn đề trên phát sinh từ công tác quản lý bất cập, như việc lựa chọn nhà đầu tư chủ yếu theo hình thức chỉ định thầu, thiếu cơ chế cạnh tranh. Bên cạnh đó, các quy định về mức vốn góp của nhà đầu tư hiện còn khá thấp so với tổng chi phí đầu tư dự án.

Cũng theo Phó Tổng Kiểm toán Nhà nước, ở góc độ nhà đầu tư cũng có những lo ngại về tính ổn định của mô hình hợp tác này khi các dự án PPP thường kéo dài nhiều năm. Do đó, nhà đầu tư cũng như các bên cho vay thường yêu cầu tính bền vững của các quy định pháp luật điều chỉnh hợp đồng. Những rủi ro khi chính sách thay đổi là hiện hữu đối với nhà đầu tư, vì vậy họ thường đề xuất áp dụng bảo lãnh hoặc yêu cầu một mức lợi nhuận cao, thời gian thu hồi vốn dài nhằm bù đắp cho những rủi ro tiềm ẩn… “Song, những điều này lại gián tiếp làm tăng chi phí của dự án, chi phí xã hội để thực hiện dự án PPP cũng như chưa thu hút được nhiều nhà đầu tư quốc tế,” vị lãnh đạo Tổng Kiểm toán Nhà nước nói.

Kiểm toán nhà nước đã chỉ ra nhiều bất cập tại các dự án BOT.

Cũng tại hội thảo, Ths. Lê Tùng Lâm - Phó Chánh Văn phòng Kiểm toán Nhà nước cho biết, tính đến cuối năm 2018, nước ta đã thực hiện 336 dự án PPP, trong đó có 140 dự án hợp đồng BOT, 188 dự án hợp đồng BT và 8 dự án áp dụng hợp đồng khác. Dù có đóng góp quan trọng, các dự án đầu tư PPP trong thời gian qua đã bộc lộ một số sơ hở, thiếu sót và là lỗ hổng gây thất thoát ngân sách Nhà nước.

Đối với kiểm toán 84 dự án đầu tư theo hình thức hợp đồng BOT giao thông, Kiểm toán Nhà nước đã kiến nghị xử lý tài chính 4.684,4 tỉ đồng, bằng 3,4% tổng giá trị được kiểm toán, trong đó nhiều dự án có tỷ lệ xử lý tài chính lớn từ 11% đến 13% giá trị được kiểm toán. Đối với kiểm toán 50 dự án đầu tư theo hình thức hợp đồng BT, kiểm toán Nhà nước đã kiến nghị xử lý tài chính 9.102 tỉ đồng, bằng 13,78% tổng giá trị được kiểm toán, trong đó có những dự án tỷ lệ kiến nghị xử lý tài chính lớn từ 27% đến 29% giá trị được kiểm toán.

"Vì vậy, vấn đề đặt ra là, nếu các dự án BOT, BT thời gian qua không được kiểm toán thì số tiền thất thoát sẽ rất lớn, mức độ chịu phí sẽ đè nặng lên đầu người dân, doanh nghiệp sản xuất kinh doanh và ngân sách Nhà nước sẽ thất thoát lớn", Ths. Lê Tùng Lâm thông tin.

Cần thiết phải ban hành Luật PPP

Mặc dù các dự án PPP đã có đóng góp đáng kể trong việc phát triển hạ tầng, nhưng cũng nảy sinh nhiều vấn đề dẫn đến việc thực hiện các dự án PPP gặp nhiều trở ngại và mô hình PPP không được nhìn nhận một cách khách quan từ nhiều phía.

Để nâng cao hiệu quả và chống thất thoát, lãng phí vốn đầu tư, Tỉnh ủy viên, Phó Trưởng đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Quảng Bình Nguyễn Ngọc Phương cho rằng, cần thiết phải ban hành Luật PPP để quy định hành lang pháp lý về hoạt động Nhà nước trong đầu tư theo phương thức PPP.  “Trên thực tế, các dự án BOT không có vốn của Nhà nước nhưng khi Kiểm toán nhà nướcvào cuộc cũng chỉ ra nhiều sai phạm. Vì vậy, các dự án PPP mới chỉ được kiểm toán phần vốn Nhà nước sẽ dẫn đến thiếu kiểm soát.

Hiện nay, các quy định như dự thảo về thanh tra, kiểm toán không đủ cơ sở để thanh quyết toán và chia sẻ rủi ro. Vì chỉ có thanh tra chuyên ngành mới được thanh tra, còn thanh tra cấp tỉnh hay Thanh tra Chính phủ không được động vào dự án PPP,” ông Phương nói và nhấn mạnh thêm: Để tránh việc “sân sau”, lợi ích nhóm trong thẩm định, phê duyệt và triển khai các dự án PPP, cần có thêm vai trò Kiểm toán Nhà nước để đánh giá, xác nhận, kết luận… nhằm tách bạch rõ ràng, cụ thể vốn của Nhà nước và vốn của nhà đầu tư cũng như kiến nghị đối với việc quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công.

Đồng quan điểm, PGS.TS Đặng Văn Thanh, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Ngân sách Quốc hội khóa XI, Chủ tịch hội Kế toán và Kiểm toán Việt Nam đánh giá, trong tình hình nhu cầu vốn đầu tư cơ sở hạ tầng kỹ thuật của đất nước nói chung và từng địa phương nói riêng là rất lớn, nhưng nguồn lực của nhà nước có hạn, mô hình đầu tư theo hình thức hợp tác công - tư sẽ là một đòn bẩy để huy động nguồn lực từ khu vực tư nhân cả trong và ngoài nước cho đầu tư cơ sở hạ tầng của Việt Nam. Vì vậy, PPP cần được xem xét ưu tiên trong việc bố trí nguồn lực, cũng như ủng hộ chính sách, pháp luật có liên quan và cam kết từ khu vực nhà nước để thực hiện các mục tiêu chiến lược của quốc gia.

Vị này cũng cho rằng cần sớm xây dựng và ban hành Luật PPP. Tăng cường tính minh bạch của tất cả các khâu của dự án. Tăng cường giám sát và kiểm soát các hợp đồng dự án trên nguyên tắc tôn trọng các thỏa thuận của nhà nước và các nhà đầu tư, nhưng đảm bảo các bên thực hiện đầy đủ các cam kết, đảm bảo quyền lợi của nhà nước, nhà đầu tư và nhân dân, trong đó kiểm toán Nhà nước cần phát huy vai trò của mình hơn nữa, không chỉ kiểm toán tài chính mà cả kiểm toán tuân thủ, kiểm toán hoạt động.