Công bố thêm nhiều trang sử liệu về Việt Nam thế kỷ 19

• Viện Pháp tại Việt Nam cấp miễn phí 12 phim giúp khán giả thư giãn tại nhà
• “Tấm Cám: Chuyện chưa kể” mở màn Tuần lễ Phim thời trang của Viện Pháp

Một triển lãm ảnh và tọa đàm chủ đề “Một chiến dịch ở Bắc Kỳ” do Viện Pháp Hà Nội và Nhã Nam tổ chức vào 28/10 tại Hà Nội cũng được kỳ vọng sẽ làm sáng rõ hơn nhiều trang sử liệu về Việt Nam thế kỷ 19.

Charles-Édouard Hocquard sinh năm 1853 tại Nancy, là bác sĩ quân y, nhiếp ảnh gia và nhà khám hiểm người Pháp. Ông sang Việt Nam vào đầu năm 1884, và đã có dịp khám phá hầu khắp xứ Đông Dương, từ vùng biên giới phía Bắc tới vùng châu thổ phương Nam. Ngoài nhiệm vụ chính là chăm sóc sức khỏe cho thương bệnh binh quân viễn chinh và lính tập, Hocquard còn được phân công chụp ảnh địa hình hỗ trợ công tác trắc địa.

Hình ảnh do ông Hocquard chụp vừa được Nhã Nam mua bản quyền

Suốt hơn hai năm ở đây, ông đã tận dụng triệt để chiếc máy ảnh mang theo để chụp lại hầu như toàn cảnh xã hội Việt Nam khi ấy: từ phong cảnh thiên nhiên, làng mạc, phố phường đến những chân dung cụ thể của nhà vua, quan lại, nho sĩ, nhà buôn, binh lính, nông dân… Một phần những bức ảnh ấy đã đem về cho Hocquard chiếc huy chương vàng ở Triển lãm thế giới năm 1885 tổ chức ở Anvers, khi ông gửi tới đây trưng bày 117 bản sao các ảnh chụp tại Đông Dương. Ông mất năm 1911 tại Lyon, vì bệnh cúm.

Theo ban tổ chức triển lãm và tọa đàm “Một chiến dịch ở Bắc Kỳ”  thì cuốn sách này giống như là bản tường trình cá nhân Charles-Édouard Hocquard về một chiến dịch quân sự được Pháp tiến hành từ 1883 đến 1886 nhằm mục đích thiết lập chế độ bảo hộ ở Bắc Kỳ.  Ban đầu, câu chuyện ông viết được in trên tạp chí Le Tour du Monde (Vòng quanh Thế giới) thành năm phần dài dưới nhan đề “30 tháng ở Bắc Kỳ”. 

Ấn bản "Một chiến dịch ở Bắc Kỳ"

Tác phẩm được xuất bản dưới dạng sách vào năm 1892 và thuật lại chuyến đi của bác sĩ Hocquard từ lúc ông rời cảng Toulon ngày 11-1-1884 đến khi ông hồi hương vào ngày 19-4-1886. Trong 26 tháng ở Việt Nam, Hocquard trải qua 10 tháng ở Hà Nội, từ đó viết nên một nguồn tư liệu quan trọng về thành phố này. Ông dành nhiều thời gian cho việc tường thuật lại các quan sát thực địa của mình. 

Vì vậy, người đọc có thể thấy qua tác phẩm này một câu chuyện lịch sử và dân tộc học, miêu tả địa lý tự nhiên và địa lý nhân văn miền Bắc Việt Nam cuối thế kỷ 19. Việc miêu tả chặt chẽ và vô cùng chi tiết ấy cho thấy rõ một Việt Nam còn ít chịu ảnh hưởng phương Tây cả về kiến trúc lẫn lối sống, vẻ bề ngoài và tinh thần của người dân.

“Một chiến dịch ở Bắc Kỳ” xuất bản lần đầu ở Pháp năm 1892, bao gồm 247 tranh khắc và 2 bản đồ. Cuốn sách đã mô tả sắc nét cảnh quan, con người cùng những tập tục của người dân ở vùng đất mà tác giả đã khám phá trong quá trình tham gia một số trận đánh thuộc Chiến dịch Bắc Kỳ của quân đội Pháp. Đây là chiến dịch chống lại một số đội quân người Việt, quân Cờ Đen cùng quân Vân Nam và Quảng Tây của nhà Thanh, kéo dài từ tháng Sáu năm 1883 đến tháng Tư năm 1886, với mục tiêu chiếm đóng hoàn toàn Bắc Kỳ và giữ vững chế độ bảo hộ của Pháp. 

Một trong số các bức ảnh về Việt Nam vừa được mua bản quyền và trưng bày tại Viện Pháp Hà Nội

Bởi vậy, ngoài giá trị đem đến góc nhìn chân thực và mới mẻ về vùng đất thuộc địa này cho người Pháp khi ấy, “Một chiến dịch ở Bắc Kỳ” còn mang tới cho người đọc hôm nay những sử liệu quý báu về đời sống người dân Bắc Kỳ trong giai đoạn chiến tranh Pháp-Thanh cuối thế kỷ 19, đặc biệt ở khía cạnh hình ảnh. Đây là những bức ảnh được chụp bởi chính tác giả Hocquard, con người hội tụ đầy đủ sự chỉn chu, khoa học của một bác sĩ cùng góc nhìn tinh tế của một nhiếp ảnh gia lành nghề.

Theo Nhã Nam, trong chuyến đi tới Bắc Kỳ, ngoài công việc chính là bác sĩ quân y, Charles-Édouard Hocquard còn được phân công nhiệm vụ chụp ảnh địa hình, hỗ trợ công tác trắc địa cho quân đội viễn chinh. Chính nhờ vậy, trong hơn hai năm ở Đông Dương (chủ yếu ở Bắc Kỳ), bác sĩ Hocquard đã chụp hơn 400 bức ảnh và những ảnh này hiện được lưu trữ ở nhiều đơn vị khác nhau như Trung tâm Lưu trữ Quốc gia Hải ngoại Pháp, Viện Viễn Đông Bác Cổ, Thư viện Quốc gia Pháp… 

Để độc giả có thể hình dung ra sự khác biệt nói trên, và có một cái nhìn rõ nét hơn về cuộc sống, phong cảnh và con người Bắc Bộ những năm cuối thế kỷ 19, Nhã Nam đã thương thảo, mua bản quyền 44 bức ảnh trong số hơn 200 bức ảnh do Charles-Édouard Hocquard chụp đang được lưu giữ và quản lý bởi Trung tâm Lưu trữ Quốc gia Hải ngoại Pháp ở Aix-en-Provence, in vào phụ lục cuốn sách “Một chiến dịch ở Bắc Kỳ”.

Có 12 bức ảnh được trưng bày, phục vụ công chúng đến Viện Pháp Hà Nội, 24 Tràng Tiền, Hà Nội từ ngày 15 đến 28/10. Cùng làm rõ hơn những trang sử liệu quý này, cũng tại Viện Pháp Hà Nội, ngày 28/10, Viện Pháp Hà Nội và Nhã Nam còn tổ chức tọa đàm với chủ đề cùng tên. Tham gia với vai trò diễn giả có ông Emmanuel Cerise, đại diện vùng Île-de-France tại Hà Nội; Tiến sĩ Văn học Mai Anh Tuấn và dịch giả Trương Quốc Toàn.